Hiçbir şeye inanmıyorum - Cioran

.

Nihilist değilim. Öyle olduğum söylenebilir, ama bunun bir anlamı yok. Benim için boş bir formül bu. Basitleştirirsek, hiçlik ya da daha ziyade boşluk saplantım olduğu söylenebilir. Buna evet. Ama nihilist olduğum söylenemez. Çünkü alışılmış anlamıyla nihilist, az ya da çok siyasi art düşüncelerle ya da kim bilir hangi nedenlerle, her şeyi yere deviren bir tiptir. Ama ben hiç de öyle değilim. Öyleyse benim metafizik anlamda nihilist olduğum söylenebilirdi. Ama bu bile hiçbir şeyi içermiyor. Kuşkucu terimini daha kolay kabulleniyorum her ne kadar sahte bir kuşkucu olsam da.

Şöyle diyeyim : Hiçbir şeye inanmıyorum.

Bir adım geri durduğumuzda, ormanı seyretmek için ağaçları bir kenara ittiğimizde, ağaçların değersizliğiyle karşı karşıya kalırız. Daha fazla geri geldiğimizde, ormanı tamamen önemsiz buluveririz. Aynısı bu ülke, yeryüzü, güneş sistemi ve galaksi için de geçerlidir. Bu evren o denli geniştir ki, biz bir kum taneciğinden daha ufak kalırız. En büyük problemlerimiz bizle birlikte hiçliğe karışır. Biz basitçe, Tanrıların oyuncaklarıyız, yine de Tanrılar oyunlarına bizi layık görmüyorlar bile.

"İnsan asla bir cevap bulamadı ve bulamayacaktır da."
"Yaşam sahip olduklarımızın tümüdür ama yine de o hiçtir."

Gereksiz yere acı çekmeyelim. Kesin başarısızlıklar bazen yararlıdır. Onu karşılayın, sonra, hatta onu kutlayın. Yalnızlığımız güçlenecek ve pekişecektir. Kaçış tünellerimizden birkaçını kapatın sonunda kendi başınıza kalırsınız, şu an bir yaşama sahip olma beyhudeliği olan sınırlarımızı ve görevlerimizi sorgulamak için daha iyi bir yerdeyiz.

Tanrı’nın ölümü, hepimizi kandıran bir parıltıdır. Bizi terk edilmişlik içinde yüzdürür, Thales kadar eskiye ait sorular sormaya zorlar ve anlaşılamayan bir cehennem çukuru önünde başı dönen biri haline getirir. Bu sürgünlük teolojisine duyarsız kalırsak, hemen günlük rutinlerin sıkıntılarıyla yüz yüze geliriz.

Kimim ben? Gerçekten ben’im hangisi? Uzun zamandır oldum olası bu dünyanın bana lazım olmadığının bilincindeyim, ne yapacağımı bilemiyorum. Boş bir manevi gurura kapılmanın ve artık varoluşumun bana bozulmuş ve çürümüş bir ilahi gibi görünmesinin nedeni sadece ve sadece budur!

Her birimiz, yalnızlığa karşı işlenen günah, yani insanlarla alışveriş tarafından yozlaştırılmaya yazgılı bir saflık dozuyla doğarız. Zira her birimiz, kendimize hasredilmiş olmamak için elimizden geleni yaparız. Bu durum mukadderatı değil düşmüşlük eğilimini andırır. Ellerimizi temiz ve kalplerimizi bozulmamış bir halde muhafaza etmekten acizdir; yabancıların terleriyle temas ederek kendimizi kirletiriz; tiksintiye aç ve bayağı hayran bir halde, toplu çirkefin içine gırtlağımıza kadar gömülürüz. Kutsal suyla dolu ummanları düşlediğimizde, artık oraya dalmak için çok geç kalmışızdır. İliğimize, kemiğimize kadar kokuşmuş olmamız, o ummana dalıp boğulmamızı engeller. Dünya yalnızlığımızı bozmuştur. Ötekilerin üzerimizde bıraktığı izler silinmez bir hale gelir.

Bu dünyada hiçbir şey kendi yerini bulmuş değildir, başta bizzat dünya olmak üzere. Öyleyse insan adaletsizliğini seyrederken hiç şaşırmamak gerekir. Toplumun düzenini reddetmek de kabul etmek de aynı şekilde abestir. Onun iyi ve kötü yönde değişimlerine, ümitsiz bir tutuculukla maruz kalmaya mecburuz; tıpkı doğuma, aşka, iklime ve ölüme maruz kaldığımız gibi. Hayat yasalarının başında çürüme gelir: Kendi kalıntılarımıza, cansız nesnelerin kendi kalıntılarına olduklarından daha yakınızdır. Onlardan önce pes ederiz ve yok edilmez gibi görünen yıldızların bakışları altında kaderimize doğru koşarız. Ama bizzat yıldızlar da, sadece yüreğimizin ciddiye aldığı, sonra da istihza noksanlığının kefaretini büyük acılarla ödediği bir evrenin içinde ufalanırlar.

Her şey mümkündür, yine de hiçbir şey mümkün değildir. Her şey mübahtır ama aynı zamanda hiçbir şey mübah değildir. Hangi taraftan gidersek gidelim, o yol diğerlerinden daha iyi değildir. Bir şeyi başarsan da, başarmasan da, inancın olsa da, olmasa da, ağlasan da, sessiz kalsan da hepsi aynı kapıya çıkar. Her şey için bir açıklama var, yine de hiçbir şeyin bir açıklaması yok. Her şey hem gerçek, hem gerçek dışı, hem normal, hem de saçma, hem görkemli, hem sönük. Herhangi bir şeyden daha değerli başka bir şey yok, herhangi bir fikirden daha iyi başka bir fikir yok. Birinin üzüntüsüyle üzülmek, neşesiyle sevinmek de ne? Mutsuzluğunu sev ve mutluluğundan iğren. Her şeyi birbirine karıştır. Tüm kazanımlar birer kayıp, tüm kayıplar birer kazanımdır. Neden sürekli kararlı bir tutum, anlaşılır fikirler ve anlamlı sözcükler beklenir ki?

Ben yerin yüzeyinde sürünen milyonlarca insandan biriyim. Biri, başkası yok. Bu sıradanlık herhangi bir sonucu, herhangi bir davranışı ya da hareketi haklı çıkarır. Sefahat, iffet, intihar, iş, suç, tembellik ya da isyan. Bu yüzden her insan yaptığında haklı demektir. Arzu ettiğim her şeyi yapabilirim ve bu bir fark yaratmaz. Herhangi bir düşünce, akla esen herhangi bir heves uygulanabilir ya da uygulanamaz. Düşüncenin gerçekleşip, gerçekleşmemesi bile önemli değildir. Günün sonunda hiçbir şey olmamış gibi olacak. Cinayet işlesem de, hayatlar kurtarsam da hiç önemli değil, çünkü bütün hayatlar benimki kadar önemsiz. Bu sayfadaki düşüncelerim sadece çiziktirmeler ve onların arkasındaki düşünceler, bomboş. Benim kadar önemsiz olan bir şeye nasıl anlam yükleyebilirim ki?

Kendime sayısız ilah uydurdum, her tarafta bir sürü sunak diktim ve bir Tanrı kalabalığı önünde diz çöktüm. Şimdi tapmaktan bezdim, payıma düşen sayıklama dozunu har vurup, harman savurdum. Nereden geldiğimi artık söyleyemem. Tapınaklarda inançsızım, sitelerde coşkusuzum, hem cinslerimin yanında meraksızım, yeryüzünde kesinliğim yok. Bana belirgin bir arzu verin ve dünyayı alt üst edeyim. Her sabah bana bir diriliş komedisini ve her akşam mezara giriş komedisini oynatan, ikisi arasında da can sıkıntısı, kefeninin azabından başka hiçbir şey yaratmayan o fiiliyat utancından kurtarın beni. İstemeyi düşlüyorum ve her istediğim bana paha biçilmez geliyor. Melankoli tarafından kemirilen bir Vandal gibi, bensiz ben, hedefsiz yol alıyorum bilmem hangi köşeye doğru. Terk edilmiş bir Tanrı, kendisi de tanrıtanımaz olan bir tanrı keşfetmek ve onun son şüphelerinin ve son mucizelerinin gölgesinde uykuya dalmak için.

Hiçbir aklın hiçbir eleştirisi insanı dogmatik uykusundan uyandırmayacaktır.

Hiçbir şey değilim, bu açık ama yıllarca bir şey olmak istedim. Bu arzuyu bastıramadım. Bu arzu var olduğu için var. O bunaltıyor beni ve egemenliği altına alıyor. Onu reddetmeme karşın onu geçmişe havale etmek de boşuna. O direniyor ve hırpalıyor. O hiçbir zaman doyurulmadan öylece dokunulmamış kaldı, buyruklarıma uymak istemiyor. Arzum ile ben arasında donup kalmış bir durumda, ne yapabilirim?

Şüpheyi yerkürenin derinliklerine kadar ekmek isterdim; onun maddeye nüfuz etmesini sağlamak, zihnin hiç girmediği yerde onun hükümranlığını kurmak ve varlıkların iliğine ulaşmadan önce de taşların huzurunu sarsmak, oraya güvensizliği ve yürek kusurlarını sokmak. Mimar olsam, Yıkım’a bir tapınak inşa ederdim. Vaiz olsam, duanın gülünçlüğünü açığa vururdum. Kral olsam, başkaldırının amblemini dikerdim. İnsanlar gizliden gizliye birbirlerinden tiksinmeye heves ettiklerine göre, her tarafta kendine sadakatsizliği tahrik ederdim, masumiyeti hayrete düşürürdüm, kendine ihanet edenleri çoğaltırdım, kesinliklerin çürüme yerinde çoğunluğun kokuşup gitmesine engel olurdum.

Emil Michel Cioran

Renkler - Şerko Bekes [ şiir ]

.

Renkler

“Gece” rengine boyadım saçlarımı,

“Gündüz” sildi,

Bahara boyadım kendimi,

Sonbahar geldi ve sildi,

Sevinç geldi boyadı beni,

Hüzün, sildi götürdü,

Gurur rengini yukarı çektim,

Korku geldi ve sildi.

Yalnızlık,

Çıkmayan, silinmeyen tek renktir,

Sevginin rengi.

Şiir:Şerko Bekes

Türkçe Çev. Poetic Mind-Turkey

alıntı: borgesdefteri.blogspot.com

.

Toplumsal Gerçeklik Ve Postmodern Roman II

.

Toplumsal Gerçeklik Ve Postmodern Roman
Neslihan Şen Altın

(alttaki başlığın devamı )

2. Postmodern Roman ve Yeni Gerçeklik Anlayışı

Postmodern roman, edebiyatın toplumla olan ilişkisinde farklı bir toplumsal söylemin ve farklı bir gerçeklik anlayışının ürünüdür. 20. yüzyıl başlarında yaşanan hızlı değişimler (siyasi, toplumsal, kültürel, bilimsel, teknolojik, vs.) ve bu değişimlerin toplumda –özellikle Batı toplumunda- yarattığı etki ve sonuçları yeni bir gerçeklik algısı yaratmıştır. Siyasi anlamda tek-kültürcülük politikalarının yerini çok-kültürcülüğün, düşünsel anlamda evrenselci ve ilerlemeci bakış açısının yerini tarihsellik kuramlarının, fizik bilimlerde Newton fiziğinin yerini görecelik ve belirsizlik kuramlarının ve sosyal bilimlerde pozitivist düşünme biçiminin yerini merkezsiz bir düşünme biçiminin aldığı bir gerçeklik anlayışıdır.

Postmodern sanat, bu yeni gerçeklik anlayışının sanattaki ifadesidir. Bu sanat anlayışı özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrası Soğuk Savaş döneminde şekillenmeye başlar. Bu dönemde karşıt kampların siyasi yönlendirmeleri, sanatçıların üzerinde bir baskı oluşturmuş ve sanatçının misyonuna gölge düşürmüştür. Örneğin Sovyetler Birliği’nde sanat parti denetimine girmiş; Amerika’da ve Batı dünyasında ise, sanatçıların Batı kapitalizm ve düzeninden yana bir tavır almaları beklenmiştir. Eğer böyle bir tavır sergilenemiyorsa da sanatsal misyonun depolitizasyon olması gerektiği düşünülmüştür. Dolayısıyla 1960’larda doğan pop-art’ın dönemin siyasi baskılarının bir sonucu olduğu da söylenebilir. Pop-art, modernizme yönelik tepkisel bir sanat anlayışıdır ve özellikle modernist sanatın seçkinci karakterine yönelik bir tepki söz konusudur. Modernist sanatın seçkinciliğine ve yaratıcılığın özgün olması gerektiği görüşüne karşılık olarak pop-art, sanatın yaşama yön verme ve kritik etme gibi bir amaç taşımadığına inanır (Şaylan, 2009, ss. 113-115).

Postmodern edebiyat ise, Ihab Hassan’a göre yine Batı toplumunda ortaya çıkan değişimlerin bir sonucudur. Ona göre, “Yeni ‘anti-edebiyat’ ya da ‘sessizliğin edebiyatı’, ‘Batılı benlik’ ve genel olarak Batı medeniyetine karşı ‘ani bir duygu değişikliği’yle karakterize olmaktadır” (aktaran Best-Kellner, 1998, s. 25). Hassan’a göre yeni edebiyat yaşam dünyasındaki değişikliklere bir yanıt olarak doğar. Diğer bir deyişle, yazın alanındaki biçimsel deneysellik, toplumdaki değişimin bir sonucu olarak, kendine kapanan ve sessizleşen benliğin kurmacadaki karşılığıdır (aktaran Lucy, 2003, s. 128).

Biçimsel deneysellik, postmodern romanın en belirleyici özelliğidir.  Postmodern romanın genel karakteristiğine baktığımız zaman, içerik unsurlarından ziyade biçimsel öğelerin ön plana çıktığı görülür. Onun bu görünümünün postmodern gerçeklik algısının doğal bir sonucu olduğu söylenebilir. Postmodern gerçeklik algısı, modern gerçeklik anlayışının bir anlamda ters yüz edilmiş halidir. Postmodern söylemde, modern söylemin rasyonel ve bütüncül bireyinin yerini, merkezsizleşmiş ve parçalanmış bir özne anlayışı almıştır ve özneyi bu şekilde parçalı kılan ise, dilin akışkan ve çokkatlı bir yapıya sahip olmasıdır. Postmodern söylemin gerçeklik anlayışındaki bu çoğulcu yönelim, postmodern romanın da ana estetik ilkesi olarak kabul edilir.

Modernist romanla birlikte yansıtmacı/mimetik estetik anlayışından yabancılaştırma estetiğine doğru dönüşüm geçiren edebiyat, postmodern romanla birlikte çoğulculuğu estetik bir ilke olarak benimser. Yıldız Ecevit’e göre “Çoğulculuk, postmodernizmin yaşamda da sanatta da ana eğilimidir. (…) çoğulculuk postmodernizmin tek felsefesidir; akıl ve düşün, bilim ve ezoteriğin, teknoloji ve mitosun, burjuva dünya görüşü ile toplum dışı bir marjinalliğin yan yana/eşzamanlı varolduğu bir yaşam biçiminin adıdır” (Ecevit, 2006, s. 66). Yine Ecevit’e göre postmodern çoğulculuk düşüncesinin kökeninde bireyinsanın, toplumdaki hızlı gelişmeler karşısındaki umarsızlığı ve bir boyun eğişi vardır. Bu gelişmeler doğrultusunda önemini kaybeden birey-insan, baş edemediği ve değiştiremediği tüm yaşam biçimlerini, alternatif eğilimleri ve karşıtlıkları kabul etmek durumunda kalmıştır. Postmodern sanat da bu bağlamda, eklektik/çoğulcu bir yapının adıdır. Farklı biçemlerin (gerçekçi, modernist ya da postmodern) bir araya gelebildiği, bütünsel anlamda sanatsal ilkelerin yok sayıldığı ve hatta sanatsal olanla olmayan arasındaki sınırların bile ortadan kalktığı bir yapının adıdır. Genel estetik ilkelerin olmadığı böyle bir ortamda yaratıcılığa bağlı olarak herkes kendi biçemini oluşturabilmektedir. Kimi yazar farklı türleri bir araya getirerek, kimi yazar karşıtlık ve çelişkileri yan yana kullanarak ve kimi yazar ise birden çok anlatıcı ile romanını kurgulayabilmektedir. Bununla birlikte postmodern roman çoklu/alternatif okumalarla da metnin anlamını çoğaltma yoluna gidebilmektedir (Ecevit, 2006, ss. 66-68). Ecevit, edebiyatın bu çoğulcu ortamını, “(…) estetik bir anarşi ortamıdır içinde yaşanılan” (Ecevit, 2006, s. 69) şeklinde ifade eder.

Edebiyatın bu çoğulcu ortamında biçim, dil ile oynanan kurgusal bir oyundur.  Postmodern romanın kurgusal düzleminde önemli bir özellik olan oyunsuluk, kaynağını modernizmden alır; fakat artık somut yaşamı değil, metnin nasıl kurgulandığını anlatabilmek üzere kullanılır. Oyunsuluğun işlevi, sadece estetik düzlemde sonsuz bir özgürlük aracı ve göstergesi olmak değil, aynı zamanda eğlendirici bir özelliğe sahip olmaktır. Yani modernist romanın seçkinci

karakterinin yerini popülist bir rahatlık alır postmodern romanda. Okurun metinden zevk alabilmesi için eğlendirici unsurlar eklenir. Metin, yazarın okuruyla oynadığı bilmecemsi bir oyuna dönüşür (Ecevit, 2006, ss. 71-74). Postmodern roman yarattığı oyun dünyasıyla okuyucusunu eğlendirirken aynı zamanda nesnel gerçekliği sıradanlaştırır, kavramların içini boşaltır, değersizleştirir. Okurunu katı gerçeklik çemberinden dışarı çıkarmaya çalışır. Oyun aynı zamanda, yazar ve okur arasındaki sınırları ortadan kaldırır ve onları birbirine yakınlaştırır. Yazarın yarattığı boşluklar ve suskunluklar okuyucu tarafından tamamlanır. Okuyucu da artık kurgunun bir öğesi, oyunun bir parçası haline gelir.

Oyunsuluk postmodern romanda çeşitli şekillerde kendini gösterebilir. Bir diğer deyişle oyunsuluk, biçimsel düzlemde üst-kurmaca ve metinlerarasılık tekniklerinin yarattığı bir özelliktir. Gerçekle kurmaca arasındaki ayrımı ve romanın uydurma olduğu olgusunu üst-kurmaca tekniği ile okuruna iletmeyi hedefleyen postmodern yazar, metin kurgusunda oyunlar kurarak gerçekliği sorgular. Bu teknikle, okuyucuya sürekli bir oyun içinde olduğu hatırlatılır. Ayrıca metinlerarasılık tekniği ile farklı metinlerin parodisinin yapılması da postmodern romana oyunsuluk katar. Bu teknikle farklı metinlerin bir araya getirildiği postmodern roman, bir yapboz oyununa benzetilebilir. Postmodern romanla birlikte, romanın biçimsel yapısını oluşturan kurgusal özellikler (zaman, olay, karakter, anlatıcı, mekan gibi), üstkurmaca ve metinlerarasılık teknikleri ile birlikte genişlemiştir. Bu teknikler, postmodern romanın kurmaca dünyasını oluşturan temel yöntemlerdir. Bununla birlikte sadece postmodern romana özgü teknikler değillerdir. Geçmiş kullanımlarında yazarın metne dâhil olarak okuyucuyu yönlendirmek gibi bir etkisi olan üstkurmaca, postmodern romanda gerçeklik ve kurmaca arasındaki farkındalığı sağlamayı amaçlar. Okurun, romanla kendini özdeşleştirmemesi, romandaki gerçekliğin kurmaca bir gerçeklik olduğunu algılayabilmesi ve gerçeklik parçalarını yorumlayabilmesi istenir. Üstkurmaca tekniğinin diğer bir kullanımında ise, kurmaca evren başlı başına bir gerçeklik alanı olarak belirir. Bir diğer deyişle mantıki gerçeklik ile fantastiğin birbirine karıştığı yeni bir gerçeklik alanı yaratılır (Sazyek, 2010, s. 513). Fantastik unsurunun postmodern romanda bu şekilde kullanılışı, postmodern söylemin akla ve bilime gösterdiği tepkinin edebi düzlemdeki bir yansıması olarak da yorumlanabilir.

Bir teknik olarak üstkurmacanın bir türevi niteliğinde olan metinlerarasılık ise, farklı metinlerin kolaj tekniği ile bir araya getirilmesi şeklinde gerçekleşir. Metinlerarasılık tekniği de üst-kurmaca gibi sadece postmodern romana özgü bir teknik değildir. Yansıtmacı ve modernist romanlarda da bu tekniğin kullanımlarına rastlanır. Bununla birlikte, bu romanların metinlerarasılık tekniğine bakış açıları arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Nitekim yansıtmacı romanda metinlerarasılık, yazar merkezlidir. Edebiyatçı kimliğinin yanı sıra bir aydın kimliğine sahip olan yansıtmacı yazar, romanlarında kültürel birikimlerini dolaylı bir bilgilendirme aracı olarak kullanmak ister. Yansıtmacı romanda anıştırma terimiyle karşılanan bu etkinlikle yazar, felsefe, tarih, sosyoloji, psikoloji vb. edebiyat dışı okumalarını kurmacanın bir parçası haline getirebilir. Metinlerarasılık tekniğinin modernist romanda kullanımı, postmodern romanda olduğu gibi metin merkezlidir. Bir diğer deyişle, modernist romanda metinlerarası uygulamalar, metinlere imgesellik kazandırma peşindedir. Postmodern romanda ise metinlerarasılığın kullanım amacı, romanı çok boyutlu bir oyuna dönüştürmektir. Ne dış gerçekliği ne de iç gerçekliği yansıtma amacı olan postmodern romanda metinlerarasılık yöntemiyle, sanal bir gerçeklik ortamı yaratılmak istenir (Sazyek, 2010, ss. 516-517).

Metinlerarasılık tekniği, parodi ve pastiş olmak üzere iki temel yolla uygulanmaktadır. Kökeni Aristoteles’e kadar giden parodi, bir metnin başka bir metni taklit etmesi yoluyla, gönderge metnin konusunun/içeriğinin dönüştürülerek kullanıldığı bir tekniktir. Parodi tekniğiyle eserin konusu, biçiminden koparılarak gülünç bir uyumsuzluk yaratılmak istenir. Fakat postmodern romanın parodi kullanımının, önceki kullanımlarından farklı olduğu söylenmelidir. Margaret Rose’a göre, postmodern romandan önce parodi, ya gülünç olma özelliği katmak için ya da salt kurgusal amaçlı kullanılmaktaydı. Postmodern romanla birlikte, bu modernist indirgemeci anlayıştan kurtulan parodi, hem gülünç olma özelliğine ve hem de üstkurmacanın bir parçası olma özelliğine kavuşmuştur. Bir diğer deyişle parodi, postmodern romanda daha karmaşık bir düzeni ifade etmektedir. Rose’a göre parodi, eskiyle modern olanın bir araya geldiği çiftkodlu bir yönelime sahiptir (Rose, 1993, ss. 272-273). Simon Dentith’e göre ise, postmodern romanda parodi, modernist öncüllerine göre daha oyuncudur ve geçmişle arasında daha üretici bir ilişki vardır. Ona göre, postmodern sanatsal pratik, parodiyle karakterize olmaktadır. Çünkü parodi, postmodern kültürü karakterize etmektedir. Başka bir deyişle, kaynağı popüler kültürün ürünleri olan parodi ve postmodern kültür / popüler kültür arasında karşılıklı bir ilişki söz konusudur. Bu bağlamda ona göre postmodernizm, en iyi şekilde, romancıların biçimsel repertuarları olan parodilerle anlaşılabilir. Parodi, postmodern romancıların, dünyayı anlayabilmesinin olası farklı yollarını, farklı söylem modelleri içinde ortaya koyabilmesini sağlar (Dentith, 2000, ss. 157-158).

Metinlerarasılık uygulamalarında bilinen diğer bir yöntem pastiştir. Pastişin bir teknik olarak kullanımıyla, örneksenen biçemi dönüştürmekten ziyade taklit ederek bir metin yazmak hedeflenir. Başka bir deyişle yazar, başka bir metnin dil ve anlatım özelliklerini taklit ederek, başka bir yazarın biçemini kendi biçemiymiş gibi benimseyerek yeni bir metin yazar. Sadece üslubu taklit edebileceği gibi özgün metnin içeriğini de kendi metnine uyarlayarak yeni bir metin ortaya çıkarabilir (Aktulum, 2000, s. 133). Postmodern romanda ise pastiş, özellikle üslubun taklidi şeklinde uygulanmaktadır. Biyografi, otobiyografi, bilimsel metinler, destan, masal, halk hikâyeleri gibi çeşitli türlerin üslup öğelerinin, oluşturulmak istenen metnin temel üslubu olarak edinilmesi suretiyle kullanılmaktadır (Sazyek, 2010, s. 518). Güzin Yamaner’e göre, pastişi postmodernizm için önemli kılan şey, postmodern toplumun, bir tüketim toplumunu temsil ediyor oluşudur. Yamaner, her şeyin hızla tüketildiği bir tüketim kültüründe, yeni şeyler üretme zorunluluğunun, birer taklide dönüşmek zorunda olduğunun altını çizmektedir (Yamaner, 2007, s. 33). Fredric Jameson’a göre ise, çağdaş toplumda bireysel öznenin kaybolması nedeniyle kişisel üslup giderek varlığını yitirmekte ve bir uygulama olarak pastişin önemini artırmaktadır (Jameson, 2011, s. 56).

Ana kurgu öğeleri üstkurmaca ve metinlerarasılık olan postmodern romanın yazarları, romanın gerçek düşmanlarının, klasik kurgusal öğeleri şematize eden zaman, mekan, karakter, olay ve tema olduklarını düşünmektedirler. Bu yazarlar, bu edebi unsurların unutulması için ellerinden geleni yapmışlardır: “Ya olay örgüsü küçük olay ve ayrıntı dilimleri içinde ezilir, karakterler ani bir arzular demeti içinde ayrışır, mekân-zaman geçici arkaplandan fazla bir şey değildir ya da temalar öyle değersizleşir ki, bazı romanların şunun ya da bunun ‘hakkında’ olduğunu söylemek çoğunlukla gülünç biçimde hatalıdır” (Lewis, 2006, s. 149).  Romanın kurgusal bir öğesi olan zaman kullanımının, yansıtmacı romandan postmodern romana, gerçeklik anlayışına bağlı olarak farklılaştığı söylenebilir. “Ondokuzuncu yüzyıl anlatılarında pozitivist felsefeye uygun olarak daha çok düzçizgisel zaman şemaları ve sebep-sonuç ilişkilerine yaslanan kurgulamalar egemen olurken, modernist anlatılarda zaman birey psikolojisiyle, postmodernist anlatıda ise dille bağlantılı olarak kurgulanır” (Parla, 2008, s. 248). Postmodern romanda zaman, modernist zaman anlayışına benzer şekilde, düz bir çizgide ilerlemez. Zaman, bireyin dışında var olan ve süreklilik arz eden bir şey değildir. Dış dünyanın zaman anlayışı ve bireyin zamanı algılayışı birbirinden farklıdır. Zamanın akış hızı, bireye göre farklılaşarak yavaşlayan ya da hızlanan bir şeydir (Emre, 2006, s. 318). Postmodern metinlerde zaman, hep sürekli bir şimdiler dizisi içinde parçalı olarak yer almakta ve geçmiş ve gelecek, şimdinin içine hapsolmaktadır. Dahası takvimsel zamanın dışında kurgusal bir zaman anlayışı söz konusudur (Karabuğru, 2008, s. 365). Denilebilir ki postmodern romanlarda zaman, mekanik ve ölçülebilir bir şey değildir. Sınırları belirsiz, birbirine girişik ve rasyonel düşüncenin belirlediği zaman algılayışının dışında bir zaman anlayışıdır (Emre, 2006, s. 170). Postmodern metinlerde mekân anlayışı, modern anlayışın mekânsallığa yaptığı vurgunun tamamen dışına çıkar. Bu farklılaşmada bilimsel gelişmelerin önemli bir rolü olduğu söylenebilir. “Newton’un yer çekimi kanununu bulması ve geleneksel kozmoloji anlayışının yerine modern bakışı yerleştirmesi ve modern kozmik anlayışıyla Einstein’ın rölative kuramı vesilesiyle yeryüzünü Kuantum teorisinin yönlendireceği bir mekân anlayışına davet edişi gibi mekân anlayışında büyük ve radikal değişikliklere yol açan bilimsel gelişmeler postmodern metnin mekân anlayışını da şekillendirmiştir” (Emre, 2006, ss. 177- 178). Bu bağlamda postmodern metinlerde, modernizmin somutlamaya çalıştığı her durum ya da görüntü soyutlanarak mekânda bir karmaşa yaratılır. Mekân yer değiştiren, renkten renge, biçimden biçime giren akışkan, şeffaf, ele avuca sığmaz bir görüntü olarak belirir (Emre, 2006, s. 183). Postmodern metinlerde mekân anlayışının değişmesinde, postmodernist düşünürlerin katkıları da önemlidir. Nitekim postmodernistler coğrafyayı bir hypermekan olarak değerlendirmişlerdir. Başka bir söyleyişle onlara göre hyper-mekan, mekanın icat edilebilirliğine, düşünsel olarak genişletilebileceğine ve kolaylıkla yok edilebileceğine işaret etmektedir (Rosenau, 2004, s. 108). Dolayısıyla postmodern metinlerde mekân göstergelerle tasvir edilmeye başlanır. Artık mekân değil ‘zone’ vardır. “(…) ‘zone’, ise birbiri ile mantıksal ilişkisi olmayan mekânlar demektir. Bu mekânlar yani ‘zone’ ler gerçek dünyadan alındığı gibi diğer romanlardan veya yazın yapıtlarından da alınabilir. Buna metinler arası mekân (…)” denmektedir (Menteşe, 1992, s. 239).

Yansıtmacı ve modernist romanların önemli bir kurgusal öğesi olan karakter, postmodern romanda bu önemini kaybeder. Hasan Boynukara Karakter ve Tip adlı makalesinde, edebiyatta karakter yaratma biçimlerinin değişmesinin nedenlerini varlık anlayışının değişmesine bağlamaktadır. Ona göre, insanın toplumsal düzendeki yeri değiştikçe, karakterin edebi eserlerdeki yansıtılma biçimleri de değişmektedir. Nitekim gerçekçi romanlarda inandırıcı karakterler yaratmak esas olmuştur. Modernist romanlarda ise psikolojik gerçekçiliğe bağlı olarak bir karakter yaratma yoluna gidilmiştir. Fakat postmodern romanla birlikte karakter, karakterin bütünlüğünün tartışmalı bir hale geldiği bir antikaraktere dönüşmüştür (Boynukara, 2010, ss. 171-172). Karakter yaratım sürecinde bu adımlar bir anlamda nesnel gerçeklik anlayışından parçalı gerçeklik ve sanal gerçeklik anlayışına doğru bir farklılaşmayı ifade etmektedir. Postmodern romanlarda karakterin farklılaşmasında, postmodernistlerin insan varlığı üzerine düşünüşlerinin de önemli bir etkisi vardır. Onlara göre insan sürekli bir oluşum halindedir. İnsan rasyonel olarak değil, toplumsal ve dilsel olarak şekillenmektedir. Bu değişim içinde bütüncül, rasyonel, somut bir bireyden söz edebilmek mümkün değildir. Birey postmodern bir toplumda, parçalı ve merkezsiz bir dünyanın parçalanmış özneleridir artık. Modern dünyanın öznesi ölümünü ilan etmiştir. Bu bağlamda, postmodernistler modern özneye üç nedenden dolayı karşı çıkmışlardır. Birincisi özne onlara göre, modernliğin bir icadıdır. İkinci olarak, özne üzerine odaklanma hümanist bir felsefeyi getirir. Ve son olarak, özne kavramı aynı zamanda bir nesneyi gerektirir ki bu da postmodernistlerin reddettikleri özne-nesne ikiliğini doğurur. Dolayısıyla onlara göre özne, kurmaca bir şeydir. İktidarın ele geçirdiği, anlam atfettiği ve tahakküm altına aldığı bir surettir. Dil tarafından kurulan ve yorumlanan ifade biçimleridir (Rosenau, 2004, ss. 73-79). Bu düşüncelerin bir sonucu olarak postmodern romanlarda özne/karakter, artık imgesel doku içinde yer alan salt kurgusal amaçlı bir öğedir, anlamın taşıyıcısı olma görevini yitirmiştir. Ecevit’in ifadesiyle, “(…) durağan olmayan, dokunun içindeki diğer ilmeklere sürekli öykünen, giderek onlara dönüşme eğilimi gösteren bir doku öğesidir bu. Postmodern anlatının ana kişisi, bir figürden diğerine dönüşüp duran biridir, belirli bir kimliği yoktur” (Ecevit, 2006, s. 77). Dahası postmodern romanlarda bir başkişi ya da kahramandan söz etmek de mümkün değildir. Romanda etkin farklı karakterler olabilmekte ve hatta yazar ve anlatıcılar bu karakterler içinde yer alabilmektedir (Emre, 2006, ss. 186-187). Postmodern romanın anlatıcısı/anlatıcıları da karakteri/karakterleri gibi kimlikten kimliğe giren, anlamın taşıyıcısı olma görevini yitirmiş, parçalı bir dünyanın parçalanmış özneleridir. Postmodern romanda anlatıcı, gerçekçi romanların objektif bakış açısından sıyrılmıştır. Nitekim artık tek bir anlatıcı değil, birden fazla anlatıcının yer aldığı bir kurgusal yapı söz konusudur. Başka bir söyleyişle, postmodern romanda geleneksel roman anlayışının Tanrısal, gözlemci ve tekil bakış açılarının yerini çoğulcu bir bakış açısı almıştır.

Postmodern romanda yansıtmacı romanın çizgisel olay örgüsünden vazgeçilir ve modernist romanda olduğu gibi olay, merkezi bir konum olmaktan çıkar. Her türlü düzenli öğe okur tarafından sağlanmalı ve hatta uydurulmalıdır (Rosenau, 2004, s. 25). Romanda yaratılan kopukluk ve süreksizlik durumu, okurun algılaması ve tamamlaması istenen bir süreçtir. Böylelikle parçalı gerçekliklerden, kendine göre bir düzenlilik, öznel bir gerçeklik yaratacaktır okur. İsmet Emre, postmodern metinlerin olay örgüsünü, Foucault’nun modern iktidarla ilgili düşünüşünden yola çıkarak açıklamaktadır: “(…) postmodern yazarların olay örgülerinde, Foucault’nun modern iktidarların öngördüğü toplum modellerinin sürüklediği ‘durum’un doğal sonucu olarak bu belirliliğin yerini baştan sona kadar anlatıyı kaplayan bir müphemlik atmosferi, düzensizlik, başı ve sonu belli olmayışlıkla ‘dağılganlık’ gibi kaygan bir durumla karşılaşırız” (Emre, 2006, s. 52). Yani denilebilir ki postmodern metinlerde olay, irrasyonel, kopuk, karmaşık ve hatta yokmuşçasına bir niteliğe sahiptir (Emre, 2006, s. 167). Postmodern romanlara bakıldığında tek bir olay örgüsü yerine birden fazla olay örgüsüyle karşılaşılmaktadır. Bu çok-katlı yapıya sahip olan olaylar arasında bütüncül bir ilişki olmayabilmektedir. Bunun yerine olaylar arasında bir karmaşıklık ve kopukluk söz konusudur. 

Postmodern romanların olay örgülerindeki kopukluğun önemli bir nedeni, ana kurgusal öğelerdir. Bir diğer deyişle olayı merkezi bir konum olmaktan çıkaran ve olaylar arasındaki bağları zayıflatan şey, üstkurmaca ve metinlerarasılık teknikleridir. Yazarın üstkurmaca tekniğine bağlı olarak kurmaca içinde kurmaca anlatıyor oluşu, olay örgüsünde bir dağınıklık yaratır. Aynı şekilde anlatıcıların sürekli yer değiştiriyor olması da olay örgüsünde bir kopukluğa neden olmaktadır. Metinlerarasılık ise, olay örgüsündeki sürekliliğin sağlanamamasında bir diğer önemli etkendir. Metinlerarasılık tekniğiyle romana çeşitli yazınsal türlerin eklemlenmesi, metnin olay örgüsünde parçalayıcı bir etkiye neden olmaktadır. Postmodern romanlarda olay örgüsünün yokluğuna bağlı olarak tematik unsurların da zayıflığı dikkati çeker. Postmodern metnin tek teması metnin kendi varoluş sürecidir. Başka bir söyleyişle postmodern romanlarda temadan ziyade kurgusallık ön plandadır. Dahası postmodern yazarın tematik olma gibi bir kaygısı da yoktur. Çünkü bir temayı işlemek, bir gerçekliğe ya da ideale inanmak anlamına gelir. Halbuki hiper gerçeklik ve simülasyon gibi sanal gerçekliklerin hakim olduğu bir dünyada uzlaşılmış bir gerçeklik yoktur (Topsakal, 2011, s. 46).

Sonuç

Bu çalışmada romanın, yazıldığı dönemin toplumsal gerçekliğinin bir ürünü olduğu hatırlatılmak istenmiş; bu bakış açısıyla postmodern romanı sosyolojik olarak anlamak hedeflenmiştir. Nitekim ne Don Kişot’u ne Robinson Cruose’u ne de İnsanlık Komedya’sını bugünün toplumsal bakış açısıyla anlamak mümkündür. Dahası romanın ne olduğuna ya da ne olması gerektiğine dair dönemsel tanımlamalar yapmak da bir o kadar yanıltıcıdır. Çünkü romanı, içeriksel ve biçimsel olarak belirleyen ‘tarihsel o an’dır.

Postmodern romanı doğuran ‘tarihsel o an’, postmodern çağın yarattığı gerçeklik anlayışıdır. Postmodern çağda gerçeklik, yorumdan başka bir şey değildir. Bilimsel gelişmelerin de bir sonucu olarak gerçeklik, göreceli, belirsiz ve rastlantısaldır. Makro teorilerin yerini mikro teorilerin aldığı, hakikat anlayışının parçalandığı, rasyonel öznenin yadsındığı, tekil düşüncelerin yerini çoğulluğa bıraktığı yeni bir gerçeklik anlayışıdır bu. Tanrının ya da insanın merkeze alındığı kendinden önceki düşünme biçimlerinden farklı olarak öznenin dil olarak belirdiği bir gerçeklik anlayışıdır. Ve postmodern roman da bu yeni gerçekliğin bir ürünü, edebiyat alanındaki yansımasıdır. Postmodern romanı bu çalışma için özel kılan onun biçimsel özellikleri olmuş; bu özellikleri sosyolojik olarak anlaşılır kılmak hedeflenmiştir. Bu maksatla biçimin nasıl bir toplumsal gerçekliği temsil ettiği gösterilmek istenmiş; roman ve toplumsal gerçeklik arasındaki ilişki tarihsel olarak betimlenmiştir. Sonuç olarak, yüzyıllar içinde toplumsal gerçeklik anlayışı değiştikçe romanın kurgusal öğelerinin farklı biçimsel görünümlere büründüğü gözlenmiştir. Bu bakış açısı takip edilerek, postmodern romanın biçimsel özelliklerinin aslında toplumu temsil etmeye devam ettiği; sadece romanın temsil ettiği gerçekliğin değiştiği gösterilmiştir.

Alıntı: Humanitas Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi - http://humanitas.nku.edu.tr

Toplumsal Gerçeklik ve Postmodern Roman I

.

Toplumsal Gerçeklik Ve Postmodern Roman
Neslihan Şen Altın


Toplumsal gerçeklik ve edebiyat birlikte anıldığında konunun, edebiyata damgasını vurmuş olan 19. yüzyıl gerçekçiliği olduğu varsayılabilir. Toplumsal gerçeklik kavramının, edebiyat mevzu bahis olduğunda toplumcu gerçekçilik akımını hatırlatıyor olması şaşırtıcı olmayacaktır. Ancak elinizdeki çalışmaya konu olan toplumsal gerçeklik, kapıları açık, sınırları geniş ve değişebilir olduğu kabul edilen bir gerçeklik anlayışını ifade edecektir. Bu makalede, gerçekliğin değişebilir olduğunu söylemek, edebiyatı toplumsal bir değişim
içinde değerlendirebilmek ve sosyolojik bir anlam çıkarabilmek üzere gerekli ve önemlidir.

Thomas Kuhn`un Bilimsel Devrimlerin Yapısı adlı kitabından (2003) yola çıkarak denilebilir ki, bilimin gerçeklikle olan ilişkisi genel geçer ve evrensel bir mahiyete sahip değildir. Hele ki söz konusu sosyal bilimler olduğunda, bu evrensellik iddiası daha da anlamsızlaşır. Sosyal bilimlerin araştırma konusu olan toplumsal gerçeklik, farklı toplum ve kültürlere göre farklılaşır. Başka bir deyişle toplumsal gerçeklik denilen olgu, ancak belli bir tarihsel-toplumsal bağlamda anlaşılabilir. O halde tek bir gerçeklikten bahsedilemeyeceği, farklı
toplumsal koşulların farklı gerçeklikler üreteceği söylenebilir. Nitekim Gerçekliğin Sosyal İnşası adlı kitabında Berger ve Luckmann benzer şeyi ifade etmekte; gündelik hayat olgusundan yola çıkarak, gerçekliğin çoklu bir karaktere sahip olduğunu vurgulamaktadırlar: “Gündelik hayat, insanlar tarafından yorumlanan ve tutarlı bir dünya olması anlamında onlara sübjektif olarak anlamlı gelen bir gerçeklik” tir (Berger ve Luckmann, 2008, s. 32).

Edebiyatın yansıttığı da bir anlamda gündelik hayattır. Yani edebiyat, değişebilir ve yorumlanabilir olanı temsil eder. Toplumda nasıl bir gerçeklik algısı üretildiyse, edebiyatın yansıttığı da bu algı olacaktır. 19. Yüzyıl gerçekçiliğinin yaptığı gibi edebiyata bir sorumluluk yüklemek ise, toplumun bir ifadesi olan edebiyatın, değişebilir olan gündelik hayatla ilişkisini kesmek demektir. Nitekim 19. yüzyıl gerçekçiliği, edebiyatın gelişimini değilse de edebiyatın toplumla olan ilişkisini -edebiyat sosyolojisi çalışmalarının gelişimini- sekteye uğratmıştır. Edebiyat, modern ve postmodern toplumların bir ifadesi olmaya devam ederken, edebiyat sosyolojisi çalışmaları bu toplumsal değişime ve bu değişimin edebiyat üzerindeki etkilerine çoğunlukla sessiz kalmıştır. Edebiyat sosyolojisi çalışmalarının bu tavrının arka planında postmodernizm olduğu söylenebilir. Postmodernizmle birlikte edebiyatın toplumsal gerçeklikle bağının koptuğu varsayılır. Postmodern söylem, bütüncül bir gerçekliğin olamayacağını, gerçekliğin parçalandığını, başka bir deyişle çoğul bir gerçeklik anlayışının topluma egemen olduğunu söyler. Dolayısıyla edebiyat sosyolojisinin bir disiplin olarak edebi yapıtlardan tek bir anlama ulaşması mümkün değildir. Postmodern edebiyatın sunacağı bütüncül bir gerçeklik yoktur. Anlam orada tek başına bulunmamaktadır. Ancak bu düşünceden hareketle postmodern toplumlarda anlamın kaybolduğunu söylemek yanlış
olacaktır. Gerçeklik ve toplumsal anlam, postmodernizmin imgelediklerinde bulunabilir. Bu konu bağlamında Yıldız Ecevit’in sanat ve gerçeklik arasındaki ilişkiyi ifade ettiği sözleri dikkat çekicidir:

Sanatın gelişme çizgisini yönlendiren etmenlerin başında, onun gerçeklikle kurduğu ilişki gelir. Her sanat eğilimi kendi gerçeğini anlatır, bu nedenle de gerçekçidir. Ve gerçeklik de çoğu kez, içinde yaşanılan dönemin kozmolojik görüşünün gerçeğe bakış açısına bağlı olarak biçime dökülür (...) Sanat yapıtı, içinde bulunduğu koşulların bir ürünüdür. Sanatçı bin yıllardır, içinde yaşadığı tarihsel kesitin, yaşama/doğaya/evrene/insana ilişkin sorulara verdiği doğabilimsel ve düşünsel yanıtlara koşut olarak oluşan estetik değer ölçütleri çerçevesinde biçimlendirir yapıtını. Dönemin egemen gerçeklik anlayışı, sanat ürününün gerek biçim gerekse konu/motif düzlemlerinin oluşmasındaki ana belirleyicisidir (Ecevit, 2006, ss. 17-18).



Postmodern edebiyat, edebi sistem içindeki değişimin bir sonucudur ve tarihsel bir anı temsil etmektedir. Niall Lucy Postmodern Edebiyat Kuramı adlı  kitabında edebiyat kuramlarının ya da düşüncelerinin Thomas Kuhn’un fikirlerini izleyerek “paradigmalar” olarak düşünülebileceğinin altını çizmektedir: “Öyle ki her ne sebepten olursa olsun herhangi bir zamanda bir paradigma diğerine yol açabilir” (Lucy, 2003, s. 133). Benzer bir şekilde edebi
sistem içindeki herhangi bir değişiklik de, farklı bir edebi paradigmaya yol açabilmektedir. Bu bağlamda Lucy’e göre edebi değişiklik iki şekilde gerçekleşebilmektedir. “Edebi değişiklik ya sosyo-tarihsel değişimin bir sonucudur ya da edebiyat sisteminin (ya da dil-oyununun) içindeki bir değişimin etkisidir” (Lucy, 2003, ss. 133-134). Nitekim Lyotard, edebi değişimin edebi sistem içindeki bir değişimin etkisi olduğunu düşünmektedir.

Bununla birlikte, edebi sistem içindeki değişimin de zamansal ve olumsal olduğunu; başka bir deyişle edebiyat içindeki dil oyunlarının tarihsel olduğunu vurgulamaktadır. Dolayısıyla Lyotard’ın edebi değişiklik izahı, Lucy’nin ifade ettiği iki şekle de uymaktadır. Başka bir söyleyişle Lyotard, postmodern edebiyatın belirli bir tarihsel ana (şimdiki zamana) ait olduğunu kabul etmektedir (Lucy, 2003, ss. 133-134). Bu çalışmada, Lyotard’ın da benimsediği edebi görüş izlenerek, roman içindeki dil oyunları tarihsel olarak ifade edilecektir. Tarihsel süreç içerisinde romandaki biçimsel farklılıklar, toplumsal gerçeklik anlayışı ile birlikte ele alınacak; bu yöntemle postmodern romanın biçimsel olarak imgelediklerinin toplumsal anlamı gösterilmeye çalışılacaktır.

1. Romanın Doğuşundan Postmodern Romana Toplumsal Gerçeklik Anlayışı

Bir edebi tür olarak roman nedir? Romanın genel karakteristikleri nelerdir? Romanın amaç ve işlevleri nelerdir? vb. genel tanımlamaları içeren sorular tek ve kesin bir cevapla yanıtlanamayacaktır. Olsa olsa romanla ilgili olarak, roman türünün ortaya çıkışını hazırlayan sebeplerin ve tarihsel olarak gelişiminin betimlemeleri yapılabilir. Nitekim Bahtin’e göre roman, tamamlanmamış bir türdür ve değişen tarihi ve toplumsal durumlardan etkilenmeye devam etmektedir. Bu sebeple yaşayan tek tür olarak romanın incelenmesi bir takım güçlüklere haizdir (Bahtin, 2001, ss. 164-165). Buradan yola çıkarak denilebilir ki, bir tür olarak ortaya çıktığı tarihten günümüze değin roman, farklı gerçeklik anlayışlarının sahiplendiği ve her biri tarafından, kendi düşünsel çerçeveleri içinde değerlendirildiği bir tür olagelmiştir.

Romanın edebi bir tür olarak ortaya çıkışı da temsil ettiği gerçeklikler gibi toplumsal bir durumun sonucudur. Ortaçağ düzeninin sarsıldığı ve burjuvazinin bir sınıf olarak yükseldiği Avrupa’nın siyasi ve toplumsal tarihiyle yakından ilgilidir. Avrupa’da yaşanan gelişmelere koşut olarak roman, burjuvazinin değerlerinin olumlandığı ya da sorgulandığı bir platform halini alır. Artık roman, edebiyatın toplumdaki yeni durumu ve yeni insanı yansıtma yeteneğine sahip yeni bir türüdür. O halde roman için, Batı dünyasında yaşanan tarihsel ve
toplumsal gelişmelerin edebiyat alanındaki bir ifadesi olduğu da söylenebilir.

Aydınlanma düşüncesinin birey ve toplumu yeniden yorumlama çabalarına bağlı olarak ortaya çıkan roman, her türlü mitos ve ortaçağ kalıntısı fikirlerin tasfiye edildiği bir çağa işaret etmektedir. Bu bakımdan roman sanatı da içinde yaşanılan devrin temel özelliklerini
yansıtacaktır. Buna bağlı olarak aydınlanma filozoflarının ‘birey ve insan’ı mutlaklaştırdıkları bir dönemde gelişim gösteren roman da gerçek izlenimi veren, düzenli ve akılla kavranabilir bir dünyanın varlığını savunacak, aynasında böyle bir sembol yansıtmaya çalışacaktır (Şan, 2004, s. 121).

Roman, tarihsel ve toplumsal gelişmeleri hem içeriksel ve hem de biçimsel özelliklerinde temsil eder. Nitekim romanın ortaya çıktığı ilk dönemlerde, romanın ne olduğu ve nasıl özelliklere sahip olduğu kendinden önceki edebiyat türlerinden farklılaşmasıyla tanımlanır. Örneğin romansın başkişisi, eserin başında da sonunda da bir kahramandır. O sadece romans içinde kahramanlığını ispatlamaya girişir. Romanda ise, başkişi bir kahraman değildir. O hayal dünyasından, toplumsal gerçekliğin içine düşen bir kişidir. Ancak önemli olan, roman karakterinin bu süreç içinde bir gelişme –olgunlaşma- süreci yaşamış olmasıdır (Shroder, 2004, s. 23). Dahası roman, kendinden önceki edebiyatın mitik, efsanevi ve destansı unsurlarından sıyrılmış ve konularını insanların tecrübe ettiği gerçek olaylardan edinmeye başlamıştır. Dolayısıyla roman kahramanları, evrensel boyutlarını kaybederek, toplumsal bir tip olmaya doğru evrilmiştir. Tümel gerçekliklerin yerini tikel gerçeklikler, hakikat arayışının
yerini ise bireyin olgunlaşma süreci almıştır.

Romanın doğuşundan bu yana, romanın hem içeriği ve hem de bilhassa biçimsel özellikleri değişmiştir. Öyle ki bu biçimsel özelliklerin, değişen tarihsel durumu ve toplumsal gerçeklik anlayışını temsil ettiği söylenebilir. Romandaki değişen biçimsel özelliklerin, siyasi, sosyo-ekonomik, bilimsel vb. değişimlerin ve felsefi, sosyolojik vb. farklı disiplinlerdeki düşünsel
gelişmelerin bir yansıması olduğu da söylenebilir. Toplumlar değiştikçe, romandaki zaman, mekân, karakter, anlatıcı gibi biçimi temsil eden temel öğeler, farklı gerçeklikleri betimler hale gelmiştir. O halde denilebilir ki, toplumsal gerçeklik anlayışı ve romanın biçimsel özellikleri arasında önemli bir bağ mevcuttur ve bu bağı tarihsel ve toplumsal olarak takip etmek mümkündür. 18. yüzyıl, romanın yükselişe geçtiği bir dönemdir. Bu dönem İngiliz
Edebiyatının önemli yazarları arasında Daniel Defoe, Henry Fielding ve Samuel Richardson gibi isimler bulunmaktadır. Bu yazarlarla birlikte romanstan önemli bir kopuş yaşanmıştır. Bu dönemde hala geleneksel olay örgüleri kullanılmaya devam ederken bu üç önemli yazar, geleneksel olmayan olay örgüsü kullanımını ve bireysel yaşantının üstünlüğünü varsayan otobiyografik bir yazım tarzını benimsemişlerdir. Bu romanlarda geleneksel olandan kopuş, yazarların karakterleri için tercih ettikleri adlandırmalarda da görülür. Önceki kurmaca yazı örneklerinde gerçekdışı adlar kullanılırken, Defoe, Fielding ve Richardson karakterlerine, onları yaşayan tikel bireyler olarak gösterecek modern adlar kullanmayı tercih etmişlerdir. Bir diğer kopuş, zaman boyutuyla ilgilidir. Geleneksel kurmaca yazınında ahlaki hakikate duyulan bağlılık nedeniyle zaman boyutu göz ardı edilmiş ve örneğin bir günlük zaman dilimi içinde hakikatin sergilenebileceği düşünülmüştür. Romanda ise zaman kavramı, nedensellik ilkesiyle birlikte yer alır. Geçmiş yaşantı bugünün bir nedeni olarak ele alınır ve zaman boyutu, günlük hayatın zaman anlayışıyla örtüşür bir hale gelir. Bu bağlamda roman tarihçilerine göre 18. yüzyıl yazarlarını önceki kurmaca yazarlardan ayıran temel özellik gerçekçiliktir. Bu dönemde yazarlar insan yaşantısının tüm çeşitliliklerini yansıtmaya çalışmışlardır. Dolayısıyla gerçekçilik, bireyin gerçekliğinin duyular aracılığıyla algılanmasını ifade eder. Gerçekçi tikellik olarak da ifade edilen bu bakış açısı, Descartes’ın bireyin bilincindeki düşünce süreçlerinin muazzam öneme sahip olduğu düşüncesinden yola çıkan bir karakteri tikelleştirme yaklaşımıdır. Geleneksel yaklaşımdan farklı olarak, olay örgüsünün karakterleri belirlemesinden ziyade, tikel koşullar altında tikel insanların canlandırıldığı bir yaklaşımdır bu. Sonuç olarak, romanın ilk örneklerinin verildiği 18. yüzyıl romanları için denilebilir ki, romanda yansıyan gerçeklik, kolektif geleneğin yerine bireysel yaşantının konduğu bir gerçeklik anlayışıdır (Watt, 2007, ss. 16-25).

19. yüzyılın, romanın asıl gelişim gösterdiği yüzyıl olduğu söylenebilir. Bu dönemde düşünsel anlamda desteklenen bir roman anlayışı ortaya çıkar. Felsefi anlamda beliren gerçekçilik akımının edebiyat alanına bir yansımasıdır. Romancılar sadece bir edebiyat yazarı değil; düşünsel bir görevi yerine getiren, bir nevi filozoflardır artık. Bir diğer deyişle Batı kültüründeki değişmelerin tanıkları ve eleştirmenleridir. Ian Watt, Balzac ve Stendhal gibi yazarların 18. yüzyıl romancılarından daha önemli bir yere sahip olmalarını böyle bir tanıklığa bağlar. Ona göre, Fransız Devrimi’nin orta sınıfın iktidara geldikten sonra gerçekleşmesi ve edebi planda İngiliz öncellerinin varlığı, Fransız romancılarını daha önemli isimler haline getirmiştir (Watt, 2007, s. 345). Balzac, Stendhal, Zola ve Flaubert bu dönemin en önemli Fransız yazarlarıdır. Toplum ve insan gerçeklerini aldatmacasız bir şekilde yansıtmayı amaç edinen bu yazarlar, pozitivizmden etkilenmiş ve günlük yaşamın acı gerçeklerinden kaçarak kendi benliklerine sığınan Romantiklere bir tepki olarak gerçekçiliği savunmuşlardır. Eserlerinde olması gerekenden ziyade olanı anlatmayı kendilerine bir ilke
olarak benimserler. Romanlarında çağdaş toplumun güncel gerçekliklerini ve toplumsal sorunları birer eleştirmen gibi ele alırlar. İdealleştirmeden kaçınarak gerçeklikler, tüm çirkinlikleri ve ayıplarıyla birlikte sunulur. Nitekim Balzac, Romantizm akımının egemen olduğu bir dönemde gerçekçiliğin öncülüğünü yapmış ve yapıtlarında bireysel ve toplumsal yaşantıyı, tarihsel ve toplumsal gerçeği bir bütün içinde çizerek gerçekliği yansıtmıştır. Stendhal de Romantizm döneminde yaşamış bir gerçekçidir. Romanlarında, karakterlerinin canlılığı, onların toplumsal çevrenin bir ürünü olmasına bağlıdır. Karakterlerini konuşturmak ve onları yaşayan bir varlık gibi gösterebilmek Stendhal’de önemli bir yere sahiptir. Flaubert’in romanlarında ise, Balzac ve Stendhal’e göre tipleştirmenin, bir diğer deyişle karakterlerin önemi çok daha fazladır. Flaubert, toplumun bir anatomisini çizmektense, toplumsal yapının etkisiyle oluşan insanlık durumlarını ortaya koymaya çalışır. Zola ise gerçekçiliğin bir yönelimi olan naturalizm (doğalcılık) denilen ayrı bir akımla anılır. Edebiyatı bilimsel bir mahiyette ele alan Zola, deneysel bilimlerdeki olguculuk yöntemini edebiyata aktarmıştır. Bir diğer deyişle nasıl ki bilimlerde aynı koşullar altında aynı nedenlerin aynı sonuçları doğurduğu varsayılır; Zola da bu neden-sonuç ilişkisinin edebiyata uygulanabilir olduğunu vurgular. Ona göre bir romancı, bir bilim adamı gibi davranarak karakterlerini yaratmalı ve bu doğrultuda insanın huy ve davranışlarını anlayabilmek için soyunu ve içinde yetiştiği çevreyi incelemesi gereklidir (Özdemir, 1999, ss. 331-339).

Görüldüğü üzere 19. yüzyıl romancıları için temel düşünce gerçekliği yansıtmaktır. Bu nedenle 19. yüzyıl romanı literatürde yansıtmacı roman olarak da bilinir. Yansıtmacı roman, sanat eserinin bir ayna gibi olması gerektiğine inanarak dış gerçekliğin romana aktarılmasını konu edinir kendine. Başlıca özelliği, romanın dış gerçeklikle birebir uyumlu olması gerektiğidir. Romanda gerçeklik kurgusunu sağlayabilmenin bir yolu yaşamın gerçeklerine benzer olanı aktarabilmekken, diğer yolu ise anlatıcının/yazarın romandaki rolü ile ilgilidir. Romanda gerçeklik hissinin kuvvetli olabilmesi için, anlatıcı/yazardan aynı bir tarihçi gibi objektif olması beklenir. Yansıtmacı yazar objektifliği sağlayabilmek üzere varlığıyla romanda kendini belli etmemelidir. Gerçekçiler romanda, yazarın tanrısal bir bakışının olduğu anlatım tarzlarını reddederler. Onlara göre, yazarın kişiliğinin romana yansıması, kurgu ve gerçek arasındaki farkı ortaya koyar ve romandaki gerçeklik izlenimini yok eder. Roman kişileriyle özdeşleşen bir anlatıcı, romanda anlatılanların gerçekliği açısından çok önemlidir (Çıkla, 2010, ss. 114-115). Yansıtmacı roman yazarı, romanda boşluk bırakmadan, dış gerçekliğin bir temsili olan yeni bir gerçeklik yaratır. Okuyucusuna yeni, kurgusal bir dünya sunar. Ve kimi zaman da bu kurgusal dünya içerisinde okuyucusuna yol gösterme ve bir şeyler öğretme yoluna da gidebilir.

Yansıtmacı romanda zaman, mekân, olay ve kahraman toplumsal yaşamın gerçeklikleriyle uyum içindedir. Zaman, dün-bugün-yarın çizgisinde düz bir akış içerisindedir. İleriye doğru akan bir zaman dilimi kullanılır. Bu bağlamda romanda geçen olay da bu zaman dilimi içerisinde belli bir neden sonuç ilişkisine göre ilerler. Olayın bir başlangıç noktası, gelişme süreci vardır ve bu süreç bir sonuca ulaşır. Karakter, ana belirleyicidir yansıtmacı romanda ve
romanın diğer unsurları (zaman, mekân ve olay) bu karakterin başından geçen olaylar çerçevesinde şekillenir. Genellikle bu tür romanlarda öne çıkan tek bir kahraman vardır ve belli bir zaman dilimi içerisinde bu kahramanın etrafında dönen olaylar anlatılır. Kahraman genellikle romanda bilinçlenme süreci içerisindedir ve olayın başlangıcından sonuna, olumsuzdan olumluya doğru bir geçiş söz konusudur. Dış gerçekliğin net bir şekilde ifade edilebilmesi açısından mekânın tasviri de önemlidir yansıtmacı romanda. Mekân, detaylı betimlemelerle ifade edilerek, dış gerçeklikle uyumlu bir gerçeklik yaratılmaya çalışılır.

Yansıtmacı romanın, çağının felsefi, bilimsel, toplumsal gelişmeleriyle örtüşen nitelikte özelliklere sahip olduğu söylenebilir. Evrenselci, ilerlemeci, bilimci, pozitivist dünya anlayışı romanda da kendini ifade etmektedir. Yansıtmacı roman, bilinebilir/betimlenebilir bir dünya anlayışına sahiptir ve pozitivist mantığın ürünüdür. Özellikle bilimsel anlamda Newton fiziğinin edebiyat üzerinde önemli bir etkisi vardır. Yıldız Ecevit, yansıtmacı romanın özelliklerini çağın bilimsel anlayışıyla birlikte ele almaktadır. Ona göre yansıtmacı roman: (…) içinde yaşanılan çağın dış gerçekle ilgili bilimsel verilerinin oluşturduğu bir gerçeklik anlayışıyla tümüyle örtüşmekteydi. Özellikle 19. yüzyıl ‘gerçekçi’ romanının ‘nerede’, ‘ne zaman’ ve ‘neden’ sorularına açık bir yanıt oluşturan biçim/içerik dokusu, Newton fiziğinin edebiyat estetiğindeki uzantısı görünümündeydi. Geleneksel roman yapısı pozitivist bir mantığın ürünüydü. Okura yabancı gelmeyen bir öyküleme türüydü bu. Uzam yerli yerindeydi; üç boyutlu ve sağlam. Bu boyutlar, çoğu kez ayrıntılı çevre betimlemeleriyle
aktarılıyordu okura. En/boy/derinlik, henüz bilinçaltının dipsizliğinde ayrışıma uğramamıştı. Okurun çevresinde gördüğü nesnelerle örtüşen, anlaşılır, ‘nesnel’ bir gerçeklikti romanda yansıtılan. Zaman ise, Newton fiziğinin savladığı gibi çizgisel (…) (Ecevit, 1996, s. 12).

20. yüzyılda Batı’da modernleşme olarak ifade edilen sürecin etkileri ve sonuçları, edebiyat alanında modernist roman denilen bir türü gündeme getirir. Modernist roman, toplumda gerçekleşen felsefi, bilimsel, teknolojik, siyasi vb. gelişmelerin bir ürünü, toplumsal değişimin edebiyat alanındaki bir yansımasıdır ve modern sanat anlayışının önemli bir parçasını oluşturur. Modern sanat anlayışının doğuşunda, toplumsal anlamda yaşanan birtakım değişiklikler öncü olmuştur. Bu değişiklikler sanayi devrimi ile ortaya çıkan yeni toplumsal düzen ve onun yarattığı birtakım sorunlarla ilişkilidir. Özellikle sanayileşmenin yarattığı yabancılaştırıcı ve yıkıcı etki, modernliğin içinden modernist eleştiriyi doğuran en önemli nedendir. Modernist estetik anlayışı, sanayileşmenin sebep olduğu bu etki nedeniyle insanın yabancılaşmasına karşı bir başkaldırıyı esas alır. Bununla birlikte sanayileşmenin yarattığı bir diğer durum, gerçeklik algılayışının farklılaşmasıdır. Sanayi toplumunda toplumsal sınıfların ve sınıflar arası farklılıkların ortaya çıkması gerçeklik algılayışını kökten değiştirmiştir. Yeni algılayış, gerçekliğin parçalanmış olmasıdır ve yeni toplumsal düzenin sanatçısı da gerçekliği kendi bakış açısından algılar. Modernist roman, modernitenin benimsediği akıl merkezli dünya anlayışının yarattığı sorunlar ve kaygılar sonucu ortaya çıkmıştır. Modern dünyanın
yarattığı olumsuzluklara bir tepki niteliğindedir. İnsan aklıyla üretilen teknolojik ürünlerin olumsuz hâkimiyeti insanın dış dünyaya yabancılaşmasına ve iç dünyaya yönelmesine sebep olmuştur. Bu nedenle modernist roman için, bireyin iç dünyasının anlatılması önemli bir sorundur. Çünkü iç dünyanın/bilincin/bilinçaltının zaman kurgusu çizgisel değildir. Geçmiş anıları, şimdinin algıları, gelecek planları ya da düşler insan bilincinde aynı anda var olabilir. Dolayısıyla insan zihninin bu karmaşık yapısını ortaya koymak isteyen modernist yazar, farklı teknikler kullanmaya yönelir. İçkonuşma, bilinçakışı ve geriye dönüş teknikleri, bireyin soyut dünyasında özgürce dolaşabilmesini sağlar (Ecevit, 2006, s. 43).  Ecevit’e göre, “Modernist yazarı deneysel biçimciliğe iten ana nedenlerden biri; yazarın nasıl biçimlendireceğini /kurgulayacağını tam olarak kestiremediği soyut bir iç dünyanın/bilincin/bilinçaltının, kurgunun odağına gelip yerleşmesidir” (Ecevit, 2006, s. 42).
Modernist roman, modern sanat anlayışının parçalanmış gerçeklik anlayışını benimser. Bir diğer deyişle, gerçekliğin tek bir açıklaması olmadığı gibi, tek tek kişilerin bu gerçekliği kavraması da söz konusu değildir. Modernistlere göre bütüncül bir gerçeklik yoktur, gerçekliğin ancak bir parçası bilinebilir. İnsanın dünyaya yabancılaşması ve yalnızlaşması ise, bu parçalı gerçekliğin doğal bir sonucudur (Menteşe, 1992, s. 237). Dolayısıyla modern edebiyat, bütüncül gerçekliğin olmadığı bir dünyada bütüncül bir gerçeklik de sunamaz. Modernist sanatçı, parçalanmış gerçekliği, romanda tekniği/kurguyu/biçimi ön plana çıkararak ortaya koymaya çalışır.

Modernist romanın kurgusal özelliklerine bakıldığında, merkezde, modernist dünyanın olumsuz etkileri karşısında yenilmiş, pasifleşmiş ve iç dünyasına çekilmiş bir birey olduğu görülür. Modernist roman, bu bireyin yabancılaşmasını ve arayış sürecini kendine konu edinir. ‘Protagonist’ olarak da ifade edilen bireyin, iç dünyasına yönelmesi modern dünyaya duyduğu tepkinin pasif bir direnişidir. Bu tür romanlarda olay kurgusu, yansıtmacı romandan
farklı olarak merkezi bir konum olmaktan çıkar ve sadece bir kurgu öğesi haline gelir. Anlatıcı ise, tek ve güvenilir bir kişi değildir artık. Ben ve o anlatıcıları bir arada kullanılarak bir olayın, düşüncenin ya da duygunun farklı kişiler aracılığıyla farklı bakış açılarından birkaç kez odağa getirilmesi amaçlanır. Modernist romanda bir diğer kurgu öğesi olarak mekân, temel bir unsur değildir; ya yeri geldiğinde bahsedilir ya da mekâna simgesel bir anlam yüklenir. Modernist romanda zaman kurgusuna gelindiğinde ise, zaman algılayışının yansıtmacı romana göre anlamsızlaştığı görülür. Fakat zaman önemini kaybetmez; anlamsızlaşan, zamanın sağladığı neden-sonuç ilişkisidir. Başka bir deyişle, romanı biçimsel olarak estetize eden modernist zaman algısıdır. Zaman, artık düz bir çizgide ilerlememekte ve dün-bugün-yarın çizgisi ortadan kalkmaktadır. Bu zaman kırılmaları modernist romanın biçimsel tekniklerini belirlerler. İç konuşma, geriye dönüş ve bilinç akışı gibi bu teknikler, romana biçimsel özelliğini kazandırırlar.

Sonuç olarak modernist romanın, modernizmin özellikle iki tartışmasını kendisine sorunsal kıldığı görülür. Birincisi, parçalanan gerçeklik anlayışı ve ikincisi bu parçalı gerçeklik karşısında yalnızlaşan, yabancılaşan, kimlik bunalımına girerek kendine güvenini yitiren bireyin durumudur. Parçalanan gerçeklik anlayışı, modernist romanın biçimini/kurgusunu; yabancılaşan bireyin durumu ise içerik/figüratif yönlerini belirlemiştir (Yürek, 2005, s. 45).
Görüldüğü üzere roman, doğuşundan itibaren hem içeriksel olarak ve hem de biçimsel olarak toplumsal gerçekliğin bir temsili olmuştur. Diğer bir deyişle, toplumsal gerçeklik anlayışı değiştikçe, onun romandaki temsili de değişmiştir. 18. yüzyıl romanı kolektif geleneksel bir anlayışın yerine bireysel gerçekçiliği, 19. yüzyıl romanı, edebi eser ve dışsal gerçeklik arasında birebir bir ilişki olmasını arzulayan gerçekçi bir gerçekçiliği benimsemiş; 20. yüzyıl modernist romanı ise parçalanan gerçeklik anlayışı sonucu bireyin içsel dünyasını temsil etmiştir. Denilebilir ki farklı gerçeklik anlayışları ve bu anlayışların farklı temsilleri söz konusudur. Biçimsel estetiği ön plana çıkan postmodern romanı sosyolojik olarak anlamak da bu bakış açısından mümkün olabilir.

Alıntı: Humanitas Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi - http://humanitas.nku.edu.tr

Bülent Usta - Engelleri Aşmak

.

Engelleri Aşmak
Bülent Usta

Artık hava çok sıcak… Benim için de tatil başladı. Arabama atlayıp uzaklara gitme hayali kuruyordum ne zamandır. Kısa süre de olsa bunu yapabileceğim. Zamanının çoğunu bir odaya kapalı halde geçirince ister istemez uzaklara gitme hayali kuruyor insan. Bu uzaklara gitme hayali, gizli bir melankolinin sonucuydu belki de… Kaçma isteği, alıp başını gitme… Ama Kavafis uyarmıştı: “Yeni bir ülke bulamazsın, başka bir deniz bulamazsın. / Bu şehir arkandan gelecektir. / Sen gene aynı sokaklarda dolaşacaksın, / aynı mahallede kocayacaksın; / aynı evlerde kır düşecek saçlarına. / Dönüp dolaşıp bu şehre geleceksin sonunda. / Başka bir şey umma- / Ömrünü nasıl tükettiysen burada, bu köşecikte, / öyle tükettin demektir bütün yeryüzünü de.”


Şiirin asıl çarpıcı yanı, son dizeleri, yeryüzünü nasıl tükettiği bir insanın. Philip Roth hakkında yazarken, Roth’un ömründen tam 50 yılı (hesaplamış) yazarak geçirdiğini öğrenmiştim, “muazzam bir yalnızlık” olarak tanımlamıştı sessiz bir odada geçirdiği bu yılları. “Sevinç ve acı, hayal kırıklığı ve özgürlük, esin ve boşluk” içinde geçmişti ömrü, o sessiz odada.

Tatile girince, çocukluğumun ve gençliğimin geçtiği eve, ailemin yanına gittim, kardeşim, “Sana az çay taşımadım, çok az inerdin aşağıya” dedi. Çatı katındaki odamdan çok az dışarıya çıkardım, kitaplar yetiyordu bana ve sürekli yazmak… Annem, aşağıya inip onlarla oturmam için çok ısrar ederdi. Şunu okuyayım, ineceğim derdim, ama sonra okumaya dalınca bir bakardım vakit gece yarısı olmuş. Yer ve zaman değişse de, değişmeyen şey, bir in bulup vaktimin çoğunu kitaplar arasında geçirmekti. Yeryüzünü çoğu zaman böyle tüketmiştim. Ama Roth’un dediği gibi, yaşadığım “muazzam bir yalnızlık” mıydı, emin değilim. Bütün o yazarlar, roman karakterleri, hayatımı fazlasıyla dolduruyordu. Şimdi tatil için uzaklara giderken, gittiğim o uzak yerde yine bir in, bir koy, bir ağaç altı bulup aynı şekilde yaşamaya devam edeceğim belki de, sanki hiç odamdan çıkmamış gibi.

Roth gibi yazarların, muazzam bir yalnızlığı göze alıp odalarına kapanarak yazmalarına neden olan şey neydi? Yaratıcılık üzerine ciddi bir külliyat var, ama bana kalırsa bu arzunun nedeni engellerdi. Psikanalizden biliyoruz ki, engeller ile arzular arasında, engeller ile yaratıcılığın önemli bir kaynağı olan suçluluk duygusu arasında yoğun bir ilişki var. Kitaplar, engelleri kaldırıyordu; tutkulu bir biçimde başka hayatları, anlamları açıyordu insanın önünde, her kitap başka bir boyuta açılan kapıya benziyordu ve bir kere o kapıdan girince başka kapılar karşılıyordu insanı. Kitaplardan oluşan bir labirentin içinde yönümü bulmaya çalışıyordum. Böyle yaşadığı için Roth pişmanlık duymuş muydu? Eminim pişmanlık duymuştur, ama başka türlü yaşamak elinden gelmezdi muhtemelen.

Adam Phillips, Freud’u anarak, uygarlığın hazlarımızı birer engele dönüştürerek var olduğunu yazmıştı. Engel arayışı, ironik bir biçimde haz arayışı anlamına geliyordu, bir engeli zekice kuşatmak… Bütün mesele, daha tatmin edici bir engelle karşılaşmaktı. Tıpkı, Lacan’ın, danışan iyileşme çabası olan semptomlarından kurtulmak istemez, onların eskisi gibi işe yarar hale gelmesini ister tespitindeki gibi. Her engel, her direnç, bir arzuyu ve hazzı gösterir aslında, terapinin gidişatını düzenleyen.

Uzaklara gitme arzum, kendimi bir ine kapatma arzumla örtüşüyordu, engelleri aşmak, hakikati aramak… Kavafis kadar umutsuz değilim yine de, başka bir deniz mutlaka vardır, başka bir dünya…

alıntı: birgün gazetesi

Kant

.


Fiziki eğitimin müspet bölümü kültürdür. İnsanı hayvanlardan ayıran budur.


Immanuel Kant

Turgut Uyar: "Ben Kutsal bir Bahaneyim"

.




Ben hep sıkıntılıyım. Yani bir adamın canı sıkılır, o Ben’im. Çünkü bana en yaraşan durumdur sıkıntılı olmak. Ben silahsız bir askerim de ondan. Törenler askeriyim ben.

Cumartesi ve Pazar askeri. Aslında karışık bir şey, kime ne söylenebilir? Bir sıkıntıyı ısrarla büyüterek, asıl büyük sıkıntıya ısrarla giden tümün attığı çekirdek. Pis bir köleliğe ve sonsuz çılgınlığa varacak bir oluşumu sıkıntıyla bekleyen bölünmez Varlık’ın Ben’i.

Ondan severim sıkıntıyı. Sevincin o amansız, o aşağılayıcı bönlüğünden korur beni.
Ne söylenmişse ve ne söylenmemişse, ne yapılmışsa ve ne yapılmamışsa, ne düzeltilmişse ve ne düzeltilmemişse ondan sıkılan biri. Belki, söylenmemişin, yapılmamışın ve düzeltilmemişin telaşı içinde biraz. O kadar. Ve sıkıntılı. Ve sıkıntılı.

İşte böyle başlıyordu her yerde mutsuzluk. Ve mutsuzluk büyük bir umut gibi çekiyor kendine beni. Değişiyorum ve çoğalıyorum gibi. Tek büyük doğrunun yarım dilimi o. Kim bilebilir işe yaramamanın değişmesini ha? Ha! Cumartesi ve Pazar günlerinde. Yorgun, izinli ve silahsız bir asker.
Sonra kim döneniyor ortalarda benden başka. Şiir yazdığım söyleniyor ortalarda. Değil.
Ben, kutsal bir bahaneyim, belki de bir sığınağım kendime.


Turgut Uyar - Papirüs Eylül 1966

alıntı: insanokur

Şair ve İmaj Üzerine Kısa Notlar - Ozan Öztepe

.

Şair ve İmaj Üzerine Kısa Notlar
Ozan Öztepe

YANSITMA ve YARATMA

Her şiir kendi gerçekliğini beraberinde ifşa eder. Gerçeğe ulaşma yöntemi şairin bireysel tercihini
oluşturur. Yansıtma edimi aracılığı ile şiire ulaşan şairin temel dayanağı gözlem üzerine yoğunlaşır.
Gözlem aracılığı ile ulaşılan bilgi bireysel tercihler sonucu yalıtılır ve şiire ulaşılır. Yaratma edimi
aracılığı ile şiire ulaşan şairin ise temel dayanağı tasarımdır. Akıl yürütme sonucu elde edilen şiir bilgisi idealize edilen bir gerçeğe tekabül eder.

Sanat eseri özelinde irdelendiğinde her sanat eseri bireysel bir üretim sonucu ortaya çıktığından ötürü
dolaylı ya da dolaysız „fiktif‟ bir eylemdir. Reel olan ile idealize edilen, var olan ile olması arzulanan
arasındaki ikilem sanat eserini oluşturan öznenin niyetini betimler. Şair özne özelinde ele alındığında
şairin aynası; ortaya çıkardığı metindir. Şair yansıtma ve / veya yaratma edimleri aracılığı ile şiiri
görünür kılar. Ortaya çıkan şiir düşünce düzleminden metin düzlemine geçer. Metin bir imajdır.

GERÇEK ve SİMÜLASYON

Baudrillard‟ın temellendirmesi ile günümüzde gerçeğin yerini alan birbirine paralel düzlemler
bulunmaktadır. İmaj; günümüz dünyasında gerçeğe en yakın durumda konumlandırılan düzlem olarak
algılanmaktadır. Gerçeğin simüle edilmesi ile yaratılan koşut düzlemler imajlar aracılığı ile reel
kılınmaktadır. Şairin şiir bilgisi olarak tercih ettiği imajları metin düzlemine aktarımında imgeler aracırolü üstlenmektedir.

Şair her şiirde kendi mekanını, zamanını ve gerçekliğini önerir; bir bakıma kendi ideolojisini / iktidarını kurar / sunar. Şairin şiir aracılığı ile kurduğu iktidar bir bakıma ideolojisinin estetize edilmesidir. Şair kurduğu iktidarı kurcaladıkça / sorguladıkça önünde beliren imajların ötesine geçerek farklı gerçekliklere erişir. Her imaj kendi iktidarını kurar. Günümüzde gerçeğin sonsuz sayıda yeniden üretilmesi mümkün durumdadır. İmajlar; gerçeğin kurulduğu / açığa çıkartıldığı düzlemlerin zeminlerini kayganlaştırmakta ve manipülasyonu olağan bir durum haline getirmektedir. Bu bağlamda şairin dayanak aldığı gerçeği tanımlamasında boşluklar oluşmaktadır.

İmaj aracılığı ile gerçeğin tanımlamasında ortaya çıkan kaygan zemin ve boşluklar yeni imkan ve
olasılıkları da beraberinde getirmektedir. Şairin rasyonel bir gerçeğe ihtiyacı var mıdır? Aslı yerine
göstergeleri sunulan gerçeklik yeni bir şiir bilgisine olanak sağlayabilir mi?

İMGE ve İMAJ

İmge ve İmaj kelimeleri köken olarak latince esaslı image kelimesinden türemiştir. Türkçe özelinde
irdelendiğinde imgenin dile, imajın görüntüye yakınlığı öngörülebilir. Her halükarda imge de imaj da
gerçeğin öznel bir edim aracılığı ile yorumlanmasını ve manipüle edilmesini betimler. Yaratıcı özne
tarafından sunulan anlam ile alıcı özne tarafından algılanan anlam farklıdır ve alıcı öznenin tecrübe ettiği yaşantı ve deneyimi özelinde inşa edilebilir. Görüntü (imaj) anlam değildir. İmge; dünyayı nesnel bir gerçeklikle karşılamak zorunda değildir. Şair öznenin ortaya koyduğu imge kendisinin gerçek hayatta tecrübe etmediği bir yaşantı sonucu meydana getirdiği bir imge olabilir. Böyle
bir durumda tartışılabilecek konu ortaya konulan şiirin (ya da genel anlamda sanat eserinin) “sahiciliği” sorunsalıdır. Sanatçı öznenin ürün oluştururken “kendi olabilme hali” estetik olduğu kadar etik yargılar ve özeleştiri gerektirir.

alıntı: Aksi Sanat Dergisi s.3

Kızılırmak - Hasan Hüseyin Korkmazgil

.

Silâh ve şarkı

ben bütün karanlıkları bunlarla yendim

doğacak çocuğumun kanında esen

emekçi karımın dimdik bakışlarında

ve çetelerin sipsivri uykusuzluğu

silâh ve şarkı



benim bütün şarkılarım iri kuşlardır al ve şafakleyin

ışıklı nehirler büyütür silâh seslerim tankaranlığında

yekinir yürür orman

yekinir yürür toprak

yekinir yürür kalabalıklar

ve der ki kitabın ortayerinde

bütün ırmakları dünyanın

kızılırmaktan geçer



vurun kanatlarınızı karanlığa kuşlarım

geçin sıcak ırmakları kuşlarım

kızılırmak kızılırmak akın kuşlarım



açtım kırkıncı kapıyı

gördüm ki atın önünde et

titrer biryerleri zamanın

kırdım kırkıncı kapıyı

gördüm ki itin önünde ot

ürperip durur hiç olmalardan

şakıdı kuş

yarıldı nar

delirdi ateş

ve başladı uğul uğul uğuldamağa

bütün ırmakları dünyanın

kızılırmak

kızılırmak



güneşin ortasında insanlar kımıldaşır

ve der ki şakıyan kuş

yarılan nar

deliren ateş:

zaman akıyor

omuzlarında kalabalık nalkırıklarıyla

anasonlu duyarlığında general nargilelerin

bir damla kankurusu çok eski savaşlardan

belki silâhların çürümedik biryerlerinde

belki pişman bir ağzın acıyarak anlattıkları

aşka benzer bir karışık kıtlık direnci

boyunları kafataslı saray kahramanları

yığınlara vatan diye kalan yoksunluk



ne de çok özlemişiz gökyüzüne kansız bakmayı!



yıkık bir ud tiryakiliği antika cumbalarda

kanaryalarında berberli bezginliği burjuvalığın

bir polis burnu belki – dağdaki çarıksızın çarıksızlığı

bir büyük vurgun düzeni – belki de bir lavrens

vurgunun soygunu nevyork’ta döllediği

bir kucak sakal sanmak belki de marks’ı

toprakları denizleri insanları ingilizlemek

silâhlarla beklemek sömürge sofralarını

vaşington ağalarının pilâtin dişlerine

taze bir kan gibisine gerinir güneşlerde

saklar genişliğini şarapçasına

altun tepsilerde çok büyük ölür yürek

çok büyük hıncı kalır mayonezli kirenaların



yanyana

birsofrada

sanfransisko ve c.i.a.

yâni çuval ve mızrak

notrdam’ın kargalarının güldüğü



sakalları incili hümanizma satıcıları

halep pazarlarından gecikmiş bir ikindi

kışlalar öğlesonları asurbanipal

bir böcek ölüsünün geceyi kemirdiği

tektanrılı çokyataklı ve çok çok acımaklı

ikindi parklarında köpek ve kıral

altun ve brovningin karanlık egemenliği



konuşun soytarılar

çalgılar susun

daha bitmedi açlar

salınır o eski sularda cüzzam yalnızlığı kirliliklerin

gözün gözü sömürdüğü topraklarda ayıp ve kara

şimdi çoktaaan terekesi o serüven kahramanlığın

o bezirgan mutluluk balık tutar şimdi mor kuytularda



ne de çok özlemişiz gökyüzünü kirşiz sevmeyi



kırdım kırkıncı kapıyı

kandım o pınarlardan

başladı ugul uğul uğuldamağa

bütün ırmakları dünyanın

kızılırmak

kızılırmak



Sen ne cömert topraklarsın ey ortadoğu

sen ne çok soyulansın ve hiç uyanmıyansın



akdeniz’de mor bir deniz burjuva gitarlarında

kuytuların kuytularda ölüme döllenmesi

sevişmenin soyutluğu ve çamurluğu

duaların çamurluğu ve soyutluğu

gökyüzüne insanca bakamamak

yâni hiçbir şey

yâni utanç ve lavanta

yâni mum

çoktespihli bir ebabil ki uzar çöllerde

uzatır baltazar bayramlarını petrol petrol

uzatır köleliği âmin âmin

çeşmelerinden hâlâ şehname akan

şahlı seccadelerde acem ve anka

mezarlık toprak reformu – kölelerin eşelendiği

keskin bir ingiliz burnu – de ki abadan

ya da bir şah ve allah ve dolar üçlemesi

saat tam onikiye beş kala



akdeniz’de mor bir deniz burjuva gitarlarında

soyubitmiş balıkların akvaryum bezginliği

bir dilim ay

bir lokma arap

– gölgesini güneşten bile esirgeyen –

ve şakkulkamer bedeviliği

yâni utanç ve lavanta

yâni kirli ve kaçak

yâni mum

kalçaları, kadın pazarlarının – yok başka

karanlık vatanseverliği kaçakçılığın – yok başka

general nargilelerin madalya törenleri

ve şeytan taşlaması petrol kırallarının – yok başka

ezik ve utangaç

bilgiç ve yoz

mum

yâni demek istiyorum ki

sadakalı sosyalizm soytarılığı



konuşun soytarılar

çalgılar susun

bekler güzel yarınlarını bu tutsak toprakların

çetelerin o sipsivri uykusuzluğu



akdeniz’de mor bir deniz burjuva gitarlarında

neyin neye düşman olduğu belki de hiç bilinmeyen

hergece bir düşük, sam radyosunda

hersabah bir komik âdem

bir hacıyatmaz

ve komünistli bir kıralistan yunanistan’da



hacının develeri gevişirken ay altında ortadoğu’da

petrol ve çelik kırallarının gölgesinde bir istanbul akşamı

bizans ve kirli

türk ve yoksul

ve mâcun

allaha ve devlete ve bilcümle gölgelere dualar eyliyerek

biryanı yangın yıkım

biryanı yoksul yetim

biryanı dökülür pul pul

deniz

altun

ve kristal karışımı halinde bir istanbul

uyanır köprüaltı uykularında



elektıronik müzikli bir hicazkâr ud

ve kızıl çağrısı açlığın

o devletli tekliğinin kabuğunda bir hamal Ortadoğulu

sıla çalgını da

vatan yoksulu

allaha inanır arapça

yoksulluk çeker türkçe

ve denizi sever çocukça

oraları söyler durmadan

oralarda yaşar bıkmadan

oralarda ölür istanbullarda



kaktüs kemirenlerinden biri midir brezilya’nın

yoksa nil’e tapan ve aç yatan bir fellah mıdır

kimbilir belki de rio’lu bir gecekondulu

insan nerde başlar belli değil ki

istanbulsuz gibi yaşıyarak istanbul’u

vatansızlığını vatan diye güzelim gün ortasında

elektıronik müzikli bir hicazkâr ud

develeşip develeşip dönüşmesi gökdelenlere

yanki go hom’lu bir miting alaturka

betonarme balkonlarında emperyalizmin

ve kasıklarında maydarling amerika

yâni bütün devrimcilerin konakladığı

en çok özlediklerine düşman yaşıyan

bir gecikmiş kıral ve özgür köle

sürüyerek zincirlerini kaldırımlarda

ana avrat söverek soluna sosyalistine

ve bir somun ekmek kaldırımlarda

ve bir garip hamal kaldırımlarda

ve bir vatanölüsü kaldırımlarda



Ne bulmak içkilerde intiharlarda

neye varmak birşeyleri durmadan çoğaltarak

çiçek resimleri çizmek güneşli pencerelere

ölüleri akreplerle çiyanlarla karıştırarak

eski çamaşırları yenilemek dilencilerde

bir eski oyuncaktan koca bir gençlik bulup çıkarmak



kimbilir biz şimdi nelerin neresindeyiz

alı neden moru neden kırmızıyı kimbilir neden severiz



bir kenti geri almak ve davul

bir kenti geri vermek ve davul

oynaşmak iskeletlerle altunlarla madalyalarla

dedeleri gümüşlere altunlara atlara oranlamak

bıkıp bıkıp yeniden başlamak sevişmelere

kimbilir biz şimdi nelerin neresindeyiz

alı neden moru neden kırmızıyı neden severiz

[kimbilir



dal uyur daldasında yorgun dalların

gece büyük büyük anlatır eskimişlerden

su değil toprak değil

de ki acımışlıklar

de ki altun sözcükleri tükenmişliğin

oturur direk direk

götürür pazar pazar

ne ki yaşamak?



umduğum gel

sevdiğim gel

beklediğim gel

gel benim

kuşak kuşak

yoluna kurban olduğum



Kırmızböceğini tanır mısınız?



güneşin kıyısında kırmızböcekleriyiz

bir, maviye çalar türkülerimiz

bir, kapkaraya

kağnı uzaklığını bilir misiniz

kırmızıbiber ve tuz

bilir misiniz

karlı karanlıkta yalnız

yapayalnız

ince ince ölmek

bilir misiniz

bugün bulgurun sonu

yarına dur bakalım

öbürgün allah kerim

bilir misiniz

toprağın boynu bükük

eller umarsız

ağam sen bilirsin

bilir misiniz

hani derya içre olup da deryayı bilmeyen balıklar gibiyiz

ve işte atombombalarıyla korunur açlığımız



işlemeli mendil ve kurşun

harmanyeriyiz hey bre

karakol kapısıyız

imparatorluk kokar sefaletimiz

soyula soyula çıplak

güdüle güdüle sürü

bütün halklar gibiyiz – biraz kuşdili

biraz kahvefalı

ve biraz da düş

hapisâne avlusuyuz hey bre

cennet kuzularıyız

helallaşır gibi bakarız dostların gözlerine

severiz gülyağını

ve bir de aynaları

ve bir de aynalarda yiğitlik masallarını

sonra azıcık da sakızı

azıcık da uçkurhavalarını

bıyık burup gazel çekeriz de tenhalarda menhalarda

uzatırız boynumuzu elkapılarında

sülünler gibi



ve işte türkiyeliyiz

hani derya içre olup da deryayı bilmeyen balıklar gibiyiz

hamsiyiz karadeniz’de

çukurova’da pamuk

uzunyayla’da buğdayız

ege’de tütün

sınırboylarında gözükara kaçakçılarız

istanbul’da kadillaklı karaborsacı

ve doğu dağlarında koçero’larız

eşsiz bir güzellikle çarpılmış gibi

uyumuşuz yoksulluğun körmemelerinde

çalışkanız

filozofuz

dostuz

bütün sömürülenler gibi ezik

bütün uyananlar gibi kızgın ve doluyuz

seslenir yüzyıllar ötesinden pir sultan abdal’ımız

‘üstü kanköpüklü meşe seliyiz’

etekleriz de kodaman soyguncuları ekmek kapılarında

gözümüz gibi koruyup kolladığımız devletin silâhını

hey bre

yoksul – yetime doğrulturuz



ve işte türkiyeliyiz

ateşleriz de mandıraları fabrikaları

topal karıncayı melhemleyip salıveririz

bir yaprak düşer bir yanbakış götürür biryerlerimizi

kan sızar yeşillerden ak mendillere

çıkarıp öcümüzü dağbaşlarına

ağıtlara ağıtlara dökeriz yüreğimizi



saksıda çiçek

kıraçta ceviz

örtülerimizde nakış nakış sabır ve gözyaşı vardır bizim



akıyorsak garip çaylar gibi incelerekten

dokutuyorsak eğer sonbahar gibi

çok ağır olduğumuz içindir mandalar gibi

ve balıklar gibi çok kalabalık

seviyorsak silâhı ve yoksulluğu

susuyorsak kar altında toprakçasına

bıçak kemiğe değmediği

güneş ufuktan doğmadığı

o tozkoparan fırtına

kapımızı

kırmadığı

içindir



vurun kanatlarınızı karanlığa kuşlarım

geçin sıcak ırmakları kuşlarım

kızılırmak kızılırmak akın kuşlarım



Anasının karnını tekmelediğinde temmuz

kocaman ve çoook akıllı bir balıktı uzayda

proton -1 uydusu sovyetler’in

ve çelik bir kelebekti mariner-4

ensekökünde merih’in

şeftali emzikteydi bursa’da

pamuk çiçekte

çukurova’da

ve yeşil bir buluttu buğday

konya’da

sivas’ta

siverek’te



ozan ozanca söylüyordu dünyanın geleceğini

işçi grevce

adını bile bilmediğimiz birileri vardı dünyanın bir-

[yerlerinde

örneğin Singapur’da

tahran’da belki

belki de kordoba’da

karakas’da mı desem katanga’da mı

yoksa roma’da mı ankara’da mı

birileri biryerlerde durmadan yontuyordu

barışı mermer mermer

öfkeyi demir demir

sevgiyi tunç tunç

doyumsuz günler aşkına



ölmek birşey değil dostlar

hergün ölmek güç

açlık

o başka ölüm

açlık korkusu

beter

ne atom ne hidrojen ne yangın

dağları dümdüz etmeğe – dostlar

aç çocukların çığlığı yeter

proton-1

mariner-4

güzel

akıllı

büyük

yıldız kaymaları masallar getirirken gecelerime

yangından kaçar gibi bölük bölük

sırtı yorganlı emekçileri cömert ülkemin

göçüyorlardı vatan vatan

viyana üzerinden

adenover almanyasına

‘allı turnam bizim ile gidersen

şeker söyle kaymak söyle bal söyle’

söyle ki iyi vursun hınzır vurguncu

tüyübitmediği soysun tefeci

eskiden gemilere bindirip bindirip zencileri

allı turnam geçersen ırgat pazarlarından

zincirli topraklardan hacizli kapılardan

hastane önlerinden geçersen allı turnam



insan bazan ölümden de güçlü olabiliyor

birşeylerin gidişinden ve hiç dönmeyişinden



sabahları yorumlamak güç değil

yoksulluğu yorumlamak güç değil

nasılsa bir başka yorumlamak hep aynı sabahları

esmer ve uzak

inmeli antenlerin ardında şaşkın

ve grevler döverken komprador marka demokrasinin

[duvarlarını

yedirip yüreklerini korkularına

bir köledüzenin uşağı efendisi

cebi dolarlısı da

sırtı bitlisi

tekmeler gibi güneşi çocukların gözbebeklerinde

‘arefe gününde bayram ayında’

vurdular emekçilerin kongresini

kördüler

karaydılar

çiçeksizdiler

ve gelip bir karanlıktan

gidiyorlardı bir karanlığa



Benim karamsarlığım belki de bir demet gül – sevdiğim

içimin büyük büyük aklığından geliyor belki de karam-

[sarlığım



kocaman ve çoook akıllı bir balıkken uzayda

proton -1 uydusu sovyetler’in

ve kondukonacakken luna’lar

tatlı bir öpücük gibi ay’a

dilenmek benim ülkemde

işsizlik benim ülkemde

ve şeytan taşlamak yasak değildi benim ülkemde

baböf’ü okumak yasak

paspas yapıldı demirinden giyotinin

direktuvar bir ölü söz lârus’ta

oysa bizim buralarda

kelepçe yapılıyor hâlâ

pitekantıropüs babanın günahsız baltasından



kopmuş toprağından kanayarak

kanayarak

saçılmış yollara türkü türkü

ışık ne

vatan nerde

ne ki kutsallık!



kentlerin varoşlarında sanki kurt sürüleri

tanrıya filan değil

allı morlu ışıklara dönük yüzleri

konuşur elleri ekmek ekmek

takırdar çeneleri

ölüm yakın

lokman uzak

anlamak yasak değildi benim ülkemde

anlatmak yasak

adına grev diyorlardı

adına gecekondu

bir şey dolaşıyordu aramızda seslisoluklu

yaşıyorduk onu biz – dinine allahına kitabına dek

yaşıyorduk yağmurda yaprak gibi her zerremizde

ölmek yasak değildi yoluna onun

adını koymak yasak

tutmuş troya atları subaşlarını

madalyalı seyisleri emperyalizmin

ak taşın üzerinde iki damla kan

biri memet

öbürü memet

‘arayerde bu kan nedir

dost dost dost’

görmek yasak değildi benim ülkemde

göstermek yasak



ben ki uçan kuşu kıskanırdım oyun çağımda

nehirleri yağmurları selleri kıskanırdım

buluttan gemilerimle aşardım duymadığım denizleri

yıldızlardan yıldızlara kurulu hamağımda

mapusâne türküleri söylerdim geceleri

bir uzak sel sesiydi o kaygan günlerimde ekmek kavgası

dünyamda renkler ve böcek sesleriyle bir öyle cümbüş

en hırçın yıldızları en uysal kavaklara işlemek yaprak

[yaprak

yaralı bir serçenin gözlerinde bir evren ölüp ağlamak

ve bütün haziranları bir tek gülle açmak hersabah



o tedirgin ellerin bakışları hâlâ sofralarımda

hâlâ çizik çizik kanar kaygusu o ekmeksiz akşamlarımın

yok artık, dost yüzlü ağaçlarım, gurbet kanatlı gemilerim

[yok

gömüldü gitti kervanlarım o çıtır çıtır ağustos gecelerinde



bir dilim güneş koyup bir dilim yoksul sevince

aşk büyütmek

gecelerce gecelerce özlemeklerden

bölündüm ayrılıklara parça parça

dağıldım yeryüzüne çığlık çığlık

şimdi patron yüzlü sabahlardayım

şimdi direk direk direnmek



gel benim sevdiceğim

gel benim umducağım

beklediğim gel

gel de bitsin

kuşak kuşak

yoluna kurban olduğum



binip binip bulutlara ulaştım yıldızlara da

kıtalardan kıtalara el sallıyamadım

el sallıyamadım

turnalar bile geçip gitti türkülerimden

ben kaldım buralarda

ben işte kaldım buralarda ey dost

kırmızıkuşlar

kırmızıkuşlar

diye diye avuttum

hırçın çocuklarımı

em, em

diye diye ağladıkça

ağladıkça

masmavi çocuklarım

hep işte böyle



insan bazan ölümden de güçlü olabiliyor

anaç bir ağaç gibi dinleniyor kaygularım şimdi güneşte

aldanmak ne kolay

ne temiz

ne ilkel

allahım!

kalabalıklarla sevmek güzel günleri

ne denli güç

ne denli güç

allahım!



uzay

o masallaranası yıldızlı karanlığım

karanlığım benim!

o şafak tarlalarının ekmeğe dönüşmesi

sarıçiçek vakti ölmek ekinler arasında ve şafakleyin

bıldırcınlar ve yıldızlar ve tanyeli eşliğinde

birşeyleri bulmak ve varamamak

vakur bir ağaç gibi kucaklamak evreni ve şafakleyin

alfa

beta

gama

ve aynştayn

yâni biraz daha iflası korkularımızın

insan denilenin karanlık kurtuluşu

bir ceviz yaprağı denli basit ve ilkel

karışık mı karışık bir ceviz yaprağı gibi



nezaman kaldırsam başımı geceleyin

ne denli çok anlamağa çalışsam

gökyüzü bir yapraktı unutulmuş

not defterinden aynştayn’ın



ne sanat sanat için şarlatanlığı

ne savaş için savaş

çoktan anlaşıldı hey bekleroğlu

taşın taş olmadığı

ateşin ateş

şimdi deprem çizgileri yığınların gözbebeklerinde

şimdi yumruk çiçekleri o sömürge ülkeler

aşamazken kel dağları kel dağları düşlerde bile

geçtim sesduvarlarını sesduvarlarını düşlerde gibi

yedi başlı beyler besledim yüreğimden yedirerek

vurdum sonra başlarını beylerin efendilerin

yok benim tanrılarla kişilerle hiçbir alışverişim

ben artık, düzenlerle boğuşan bir gerçek devim

öyle bir dünyayım ki ben-hep özlenmiş hiç yaşanmamış

insan ve emekten geçer ekvatorum benim

kendim çizerim sabahlarımı-yok benim sabahçıbaşım

yok benim lüpçübaşım yok benim hötçübaşım

yok

yok

yok!



Elbet bir bildiği var bu haçaturyan’ın

bir bildiği vardı elbet erzurumlu hançerbarı’nın

arjantin pampalarında uykusuz çetecilerin

benim kurtuluş anıtlarımda mermi yüklü ananın

lumumba’nın kanının

kanayan viyetnam’ın .

kurşunlu duvarlara doğan günlerin

kalabalık acıların

bıçakaçmaz ağızların

bir bildiği vardı elbet

bir bildiği var

bir bildiği olacak elbet



hiç yalan söylemedi kalın çizgilerle susuşu yoksulluğun

hiç yalan söylemedi gözlerde zulüm

ve çıplak uykularında zengin düşleri milyonların

hiç yalan söylemedi



hiç yalan söylemedi bu ozan

elbet bir bildiği var bu kayguların

birikip birikip durmadan biryerlerde

acıların öfkelerin birikip biryerlerde

yekinmesi yatanların ve yürümesi

akması küçüklerin ve katılması

yıkması birşeylerin

ve yıkılması

yıkılıp yapılması

hiç yalan söylemedi bu ozan

işte karton kaleleri kapitalizmin

işte gözün göze düşman olduğu

işte elin ele düşman

ve işte benim

yeryüzünde güller gibi açılan devrimlerim



kamboçya’da kalkan kamçı

şaklar çukurova’da belimde benim

istanbul’da verilmeyen hak

durdurur dakota’nın volanlarını

ve der ki öpüp kaldırdığım ekmek

– beni böyle yerdenyere çalan şey –

nevyork’ta bitmişse grev

ben burda bil ki grev gözcüsüyümdür



benim gözlediğim

gel benim yürekyağım

gel benim

kuşak kuşak

yoluna kurban olduğum

gel!



Of ooofff, koca gürültülü devrimsiler yutturmacalar

cilalar civeleklikler yalancılıklar

karagünlü saraylı soytarılıklar of!

soygunların gölgesinde sosyete adaleti

bre hitlerkırması kurtköpekleri

il duçe döküntüsü yandançarklılar

bre arapsaçı sadakalı sosyalistler eh!



elif lâm mim vav he ye

direkler arası kubbe

a be ce de ve ye ze

kadillak marka bir hecindeve

saraylardan saraylara aktarılarak

eldenele ceptencebe aktarılarak

– yürü bre kahpe devran! –

kanarmş savaşlarla kıtlıklarla yoksunluklarla

bir gözünde nevyork

bir gözünde moskova

gevişir tespih tespih

dökülür dua dua

ayışıklı sularında

ortadoğu’nun

of ooofff, koca gürültülü devrimsiler yutturmacalar

allamalar pullamalar törpülemeler

karagünlü saraylı soytarılıklar of!



Yorul ey gayrı

akma ey su!

ey benim yaratan tedirginliğim tutsak yanım dinmeyen

[sızım ey!

çıkarıp çıkarıp yeniden çıkarmak bu dağı bu doruğa

yorul ey gayrı

akma ey su!



durup durup kaygulanmak gibi birşey bu bizim sularla

[akıp gitmelerimiz

sonsuz bir tren penceresinden savrulan güvercinleriz

çok buruk çok buruk bir şarap diyorum sıkın bağları

ben hiç ölmediğimi yaşamak istiyorum

orman seviyorsam kimbilir dallara düşmanlığımı

bayat bir başdönmesi – susmamak diye birşey

kantutar beni yoksa – kantutmak diye birşey

bırakma beni bırakma beni – çıldırırım diye birşey

oysa düştüm develeri – düşlerimde uçaklar şimdi

düşlerde başlayınca devrim – ne anladınız?

devrim diye birşey – bir gecekondu tenceresinde

demek ki önce devrim – ne anladınız?

ve ölmek vazgeçilmez bir alışkanlıksa

yorul ey gayrı

akma ey su!



çiçekler bırakınca renklerini biçimlerini

resimler sakal salınca yaldızlı albümlerde

eski bir türkü gibi bakışlarından belli

bitkilerin sürüp giden yeşillerinden belli

kalırız gündengüne yaşlanan sözcüklerde

bir akşam saatinde günbatımında

gözgöze gelmelerde ve içkiye yenilmelerde

bülbüllerin öte öte bitiremedikleri

kana benzer kan değil kan gibi korkunç ve karanlık

kalırız birşeylerde ve kimbilir tanrımsılarda

belki de çocukların hiç bitmeyen oyunlarında



ve ölmek vazgeçilmez bir alışkanlıksa



gülersin – menekşeler olur sesin – bırakıp gitmek

gözlerine bakınca balıklar cıvıldaşmak – bırakıp gitmek



bir avuç bulut içmek masmavi güvertelerde

ağlamak tekil değil – ne anladınız?- bırakıp gitmek

kalırız birşeylerde ve kimbilir tanrımsılarda



böcekti karanfildi kemandı bonaparttı

anarşistti burjuvaydı polisti kenediydi

yoksuldu zengindi kıraldı soytarıydı

soğuktu sıcaktı ılımandı of

değil işte bu değil

topunun sülâlesini!



adamı tutup götürüyorlar

geceyi burnundan getiriyorlar

bütün kırbaçları bütün kelepçeleri bütün alçaklıkları

adamı vurup öldürüyorlar



geceyi bir daha yaşamak kolay

adamı bir daha öldürmek zor

siz bu tutanaktan ne anladınız

öldürmek diye birşey – ne anladınız

suçsuzdu diyorum – ne anladınız

sefaleti yok etmek adamın düşü

güzel günler düşünmek işi

diyorlar bu kokan balığın başı

tevfik fikret diyor devenin başı

kime yüklemeli bu iğrenç suçu

kime yüklemeli bu iğrenç suçu

kime yüklemeli bu iğrenç suçu



Benim karamsarlığım belki de bir demet gül – sevdiğim

içimin büyük büyük aklığından geliyor belki de karam-

[sarlığım



biz ki

petrolü kavuçuğu kahvesi ve kakaosuyla

ve kastro’su zapata’sı amado’suyla

sıcak ve kıvrak bir şarkı gibi düşünürüz

atlantikaşırı bağımsızlığı

biz ki bir vaşington sineği kondurup bir zenci dağa

kanlı bir çocuk başı buluruz viyetnam’dan

ve bazan

öyle bir sızıyla sarsılır ki antenlerimiz

sivaslı bir bağlamadan

afrikalı bir tamtamdan

daha ilkel ve yalınkat kalır

o ipek öfkesiyle leonid kogan



beni ısırdı

– bilirim –

18’lerdemondros’larda

demokrat suratlıydı

bilirim

bezirgan dişli

hâlâ damlıyor kanım

viyetnam’da kırılan dişlerinden

ve hâlâ aç dolaşıyor başkent caddelerinde

kurtuluş savaşı kahramanlarım

çoğunun çoktan söndü ödü ocağı

kalmadı çoğundan bir nişan bile

işte bundandır ki benim

birtürlü gülemiyor

gülemiyor

gülemiyor işte türkülerim



of ooofff

ne de çok seviyorum harita okumayı!

sakarya sivas erzurum

madrid seul havana

hepsini hepsini anlıyorum

alev alev budistleriyle saygon

linkoln’ün mezartaşı vaşington

ve süzgün gözlü kompradorlarıma kurtuluş istanbulu



anlamak hem kolay

hem kolay değil



ne ölüm

ne aşk

ne de işsizlik

ve ne de deniz deniz kabarması yüreğin

ne içki

ne çiçek

ne dostluk

ve ne de akşam saatleri dişi kentlerin

insan bir anda bütün bir evreni birden yaşıyor

kan sıçrayınca bağımsızlık bayraklarına



Birgün çıkıp geldiler – anlamsız yüzlerini ve gülüşlerini –

tüketimartıklarım üretimorganlarını ve eski külotlarını –

çikletlerini çukulatalarmı getirip bıraktılar – tiklerini mi-

miklerini çiğliklerini – gençkızların düşlerini getirip bırak-

tılar – hergün hergün yeniden getirip bıraktılar – iplerini

oltalarını konservekutularmı – süttozlarmı soyalarını sa-

lemlerini – kısırlıkhaplarmı madalyalarını tasmalarını –

bayraklarını bayrakyırtmalarını sövmelerini – anamıza

bacımıza çocuğumuza – en çok önem verdiğimiz şeyle-

rimize – üretimorganlarını ve tüketimartıklarım kullana-

rak – tanrının ve isa’nın ve bizimkilerin izniyle – atlarını

seyislerini çombelerini – tıraşlarını ve dişlerini getirip bı-

raktılar – hergün hergün yeniden getirip bıraktılar – son-

ra güzel güzel anlaşmaları – sonra güzel güzel sözleş-

meleri – sonra güzel güzel paylaşmaları – asılmış-

ların ve asılacakların izniyle – vedurmadan durmadan

baltazar bayramlarını – sonra güzel güzel savaş uçakla-

rını – radarları rampaları atombombalarmı – denizaltı de-

nizüstü birşeylerini – bilinçaltı bilinçüstü herşeylerini –

piekslerini bitekslerini bitpazarlarını – eroinlerini kokain-

lerini getirip bıraktılar – hergün hergün yeniden getirip

bıraktılar-

ve sonra çekilip gitmediler gemilerine

ve sonra çekilip gitmediler gemilerine

ve sonra çekilip gitmediler gemilerine

ve artık okadar çok şey getirdiler ki

ve artık okadar çok şey getirdiler ki

ve artık okadar çok şey getirdiler ki

bağımsızlığa yer kalmadı ülkemde



acılar ey acılar

işsizlik acısı

özgürlük acısı

bağımsızlık acısı ey

ve ey mızmız acılara direnmenin yoksul kahramanlığı

ey hergün ölüm

ey hergün ölüm

toplanın

birleşin

bir olun

acıların şâhı gibi gelin üstüme

gelin

ve bitsin şu iş



seninle gelecek – çâre yok

seninle bu tatlılık ey büyük acı

gök incir nasıl ballanırsa acılardan

acı koruk nasıl bulursa balların en sarhoşunu

o işte o!

gel benim darmadağın direncim

gücüm

emeğim

çilem gel

gel benim büyük acım

gel ve bitir şu işi!

kalaylardan mı gelirsin bolivya’lardan

rio’nun favelalarmdan mı

ispanya’dan mı viyetnam’dan mı

zonguldak kömürlerinden mi gelirsin

çukurova’lardan mı

yellerle mi gelirsin ateşlerle mi

uçarak mı koşarak mı yırtınarak mı

gel işte gel gayrı

gel

gel

gel de bitir şu işi



elbet bir bildiği var bu çocukların

kolay değil öyle genç ölmek

yeşil bir yaprak gibi yüreği

koparıp ateşe atmak

pek öyle kolay değil

hem öyle bir ağaç ki şu yaşamak denilen şey

her bahar yeniden yeniden tomurcuklanır da

yalnız bir bahar çiçeklenir

a benim gülüm!



elbet bir bildiği var şu benim bilenmiş bıçak gibi

[yüzümün



yaşamak

bir köpek gibi tekmelenerek

yaşamak

öpülüp okşanıp kaldırılarak



ne donkarlosun domuz ahırı

ne senatör makdoların oda uşağı

ne de hacıfışfışın kurban etidir

demokrasi

demokrasi denilen o haspanın – a benim gülüm

lordlar kamarasına açılmaz kapısı

beşikteki bebeler bile biliyor bunu artık

biliyor ve unutmuyorlar

insan kanıyla işlediğini

o teksas tipi demokrasinin



elbet bir bildiği var şu benim bilenmiş bıçak gibi

[yüzümün

elbet kolay değil öyle genç ölmek



kore bir kan lekesidir

akşamlarımızda sızlayan

bir kopuk koldur hiroşima

uçaklar geçtikçe çırpınan

orda

uzakdoğu’da

gencecik yürekler gibi seğrîşir her bahar

barış güvercinleri hiroşima çocuklarının

burda

benim ülkemde

titreşip durur yeni barış güvercinleri



insan karıştırıyor bazan

ölmek mi yaşamak

yoksa yaşamak mı ölmek



bir karanfil takmak yakaya

belki de bir orkide

bir baloya gitmek

gitmemek

bir kumar partisi belki de

onlarca hep birdir a benim gülüm

onlarca hep aynı değerde

afrika’da kaplan ve zenci avıyla

bir atom savaşı ve toptan ölüm



çocuklar büyümesin

büyümesin

tomurcuklar açmasın

açmasın

ve sularca akmasın o en güzel şey

yaşlılar yaşamasın

yaşamasın

ocaklar tütmesin

tütmesin

ve yuvalar, gülüm benim

gülmesin gülmesin

çapraz iki çizgi ak bulutlara

gâvur gözlü kargaları emperyalizmin

amerikan bitpazarlarında



dünya bir genişleyip alabildiğine

daralıyor birden eliçi kadar

ve dolar

madalyalı bir yular gibi geçmiş boyunlarına

ne güvercinin göğsündeki gökkuşağını görür gözleri

ne karakarıncanın güneşe günaydınını

ne de sevişir gibi işlemenin güzelliği titretir yüreklerini

kongo bir açık bonodur

belçikalı banker brodel’in kasasında

ve mister gülbenkyan’ın purosunda

enfes bir tütündür havana

duymazlar çeliğin mavi kahkahasını

tomurcukta çatlayan gücü görmezler gülüm

satarlar bir akşam içkisine

o cânım ülkelerin

narçiçeği yarınlarını



satarlar gülüm

memedi memede vurdurup memedin tarla sınırında

memedin karahaberini satarlar memedin memedine

ve karagün

– hangi karagün? –

gelip çatınca davul davul

yavruyu memeden koparır gibi

koparırlar işleyen elleri işlerinden

sokarlar ateşten ateşe gülüm

soygun düzeninde göbek atarlar

ne sevinç

ne kıvanç

ne güven

bize onlardan kalan

bir avuç yorgun umut

zincirde bir vatan

ve kanrevan türkülerdir



İncecik boyunlu kıraç karpuzu

dışı yeşil yeşil

içi kırmızı

yuvarlana yuvarlana geçer bulutlar

meler yanık yanık bağlı bir kuzu

nah şuramda koskocaman dağ benim

nah şuramda ipincecik bir sızı

ceylanları ceylan gibi çizmem ben

çizersem hilâl boyunlu

çiçekleri çiçek gibi çizmem ben

çizersem nakış nakış

akarım ince ince de olurum nehir nehir

kavgaları kavga gibi çizmem ben

çizersem türkü türkü

yazmışlar benim için kocaman kitaplara

dışı yeşil yeşil de

içi kırmızı



neylerim ben kitapları kocaman kitapları

efendim okusun benim, canım efendim

o kuştüyü salonlarda, canım efendim

okusun da büyüsün benim efendim

okusun da biliversin aklımdan geçenleri

ben işte hep böyle azgelişmişim

yâni ben çünkü evet azgelişmişim

evet çünkü hayır fakat ben işte azgelişmişim

çokçalışmış azgelişmiş ve işte yoksul düşmüş

cephelerde mapuslarda aslanım aman

kıtlıklarda kıyımlarda kurbanım aman

seçimlerde sayımlarda ben varım aman

kerpiçlerde küllüklerde hayranım aman

şenliklerde şölenlerde ben yokum aman



ben işte hernedense azgelişmişim

çokçalışmış azgelişmiş ve işte yoksul düşmüş

demiri de kömürü de sökerim aman

buğdayı da pirinci de ekerim aman

çilem budur benim işte çekerim aman

evet çünkü hayhay fakat ben işte azgelişmişim

yâni ben çünkü evet hayır fakat azgelişmişim

ölüm kalım kıtlık kıyım ben varım aman

bayramlarda seyranlarda ben yokum aman

soygunlara vurgunlara hayranım aman

vatan millet allah patron kurbanım aman

kalabalık ve karanlık türküyüm aman



benim için demişler ki kocaman kitaplarda

dışı yeşil yeşil de

içi kırmızı

neylerim ben kitapları kocaman kitapları

efendim okusun benim, cânım efendim

okusun da biliversin aklımdan geçenleri

okusun da açıversin gözünün şafağını

turnalar çizeyim gurbetlerime

ağıtlar düzeyim yiğitlerime

kelepçeler vurulsun bileklerime

okusun da büyüsün benim efendim

yumuşacık salonlarda cânım efendim



ve der ki şakıyan kuş

yarılan nar

deliren ateş

bu ne çapraz gidiş hey bekleroğlu

uşak matti seyretmez de breht’i

efendisi puntila’sı seyreder

bu ne çapraz gidiş hey bekleroğlu

volga mahkûmları’na mahkûmlar değil

aristokrat salonlarda efendiler içlenir



damarı pir sultan damarı

damarı robson damarı

gelir uğul uğul yeraltı nehirlerinden

gelir ve bulur yüreğimizi

damarı kavga damarı

bu ne biçim düzen hey bekleroğlu

öfkesi sesinden büyük

sesi ününden kocaman ruhi su’yu

şu benim her dalı bin dert açan çıra-çakmak ülkemde

şu benim yürekleri çıra-çakmak tutuşanlarım değil

istanbul

sosyetesi

alkışlar

‘gelin canlar bir olalım

tevekkel tu taalâllah’



vurun kanatlarınızı karanlığa kuşlarım

geçin sıcak ırmakları kuşlarım

kızılırmak kızılırmak akın kuşlarım



Ay doğar bedir bedir

yel eser ılgıt ılgıt

sırıtır sıram sıram elkapıları

elkapıları da kölelik kapıları

kul olur yiğit



ay doğar hilâl hilâl

gün doğar devrim devrim

sırıtır sıram sıram elkapıları

elkapıları da kölelik kapıları

kurtulur yiğit



yeşili çin’den gelir bu kahkahanın

kırmızısı afrika’lardan

ve dünya dünya olur diyorum hey bekleroğlu

yaşamak yaşamak

gün gelir biz de görürüz yedi rengini deryaların

gün gelir biz de ölürüz hey bekleroğlu

yaşamak gibi güzel

süzüp süzüp güneşi bereketlerden

çin’den hindistan’dan amerika’dan

taze bir kan gibi dolaşırız biz de bu yeryüzünü



vatan topraksa eğer

ormansa nehirse mâdense vatan

işçiyse köylüyse aydınsa vatan

yâni yapıp yaratmaksa herşeyi yenibaştan

sevmeyi yenibaştan

alkışı yenibaştan

bir hesabı vardır bunun sorulur

bu hesabı soracaklar bulunur

akgün karagünden öcünü alır birgün

ürker altunlu yiğitliğin senin ey bunak düzen

ürker bu yağma saltanatın

o kanlı karanlıktan kopup gelen bebeğin

güneş renkli ilk çığlığından

lenin’ler olur bu çığlık hey bekleroğlu

marks’lar mao’lar mevlâna’lar

mustafa kemaller olur hey bekleroğlu

galile’ler gagarin’ler adsız ustalar

ve sen olursun işte hey bekleroğlu

kıtlıklarda

kıranlarda

kurtuluşlarda



uyan ey köşem bucağım

kırıkkolum iğriboynum sağırkapım dilsizim

vaktidir direnmenin

vaktidir şimdi

karalasın göbeğinde güzel gün

karalasın göbeğinde mutluluk

karataş çatladıçatlıyacak



proton -1

mariner – 4

anamın aksütü gibi biliyorum ki

aynı kafadan doğma

aynı ellerden çıkmadır

ve aynı amaçlarla dönmeseler de uzayda

anamın aksütü gibi biliyorum ki

bir mariner işçisi de özlemektedir

[barışı

en az bir proton işçisinin sevdiği

[kadar

Silâh ve şarkı

ben bütün karanlıkları bunlarla yendim

sesimde benim

iki yumruk gibi yanyana dövüşüyorlar

spartaküslerle viyetkonglar

yüreğimde benim

ette bıçak gibi yatıyor

yarım kalan şarkıları yiğitlerimin

öfkemde benim

çok dallı bir ağaçtır özlemek

doymadan gidenlerimin gözbebeklerinden



yürüdüm üstüne üstüne bunca yıl

geçtim dikenlitellerini yasakların bir bir



tavında demir

tavında toprak

ve tavında yürek gibi kabarık

ve alıngan

dokundum ateşli kabuğuna güzelin

iyinin

gerçeğin

soyundum kötülüklerden çırçıplak



dünyanın tepesinde bir avuç hışır

karga kanat çırpsa uykuları karışır

yağmalanmış emeklerden gelir soylulukları

yağmalanmış özgürlüklerden

dinleri imanları vurgun kelepir

toprağın memeleri

altun ışıltılı kumları kıyıların

emeğin çiçekleri

hep onlar için

hep onlar için takvimlerin mutlu günleri

içimizin karanlığı

soframızın öksüzlüğü

hiç gülmemesi yüzlerimizin

hep onlar için

adları morgan da osman da filân da olsa

isacı da olsalar muhammetçi de

iki dallas domuzu gibi benzerler birbirlerine

karagünler için kaldırırlar kadehlerini

adanalı bir toprak ağasıyla

detroit’li bir otomobil fabrikatörü



dünyanın tepesinde bir avuç hışır

dinleri imanları vurgun kelepir

şarkılarda bile istemezler güzel günleri

ve bacakları çörçil zaferi çizerken havalarda musolini’nin

öter faşizm düdücükleri

yanki go hom çaçaca

maydarling amerika

maydarling amerika



Bir oğlum olacak adı temmuz

uykusuz

korkusuz

beter mi beter

ben beynimi satarak yaşıyorum

o benden proleter



bir oğlum olacak adı temmuz

karataşın göbeğinde aşk

karataşın göbeğinde barış

karataş çatladıçatlıyacak

bende bitmeyen kavga

onda yeniden başlıyacak



bir oğlum olacak adı temmuz

öfkede benden fırtına

sevgide deniz

ne samanyollarının ulu kervanları susuzluğumun

ne kutupşafaklarında tanrılaşması ilkelliğimin

temmuz gibi sıcak ve bereketli

temmuz gibi uçsuzbucaksız



bir oğlum olacak adı temmuz

dilinde en güzel sesi türkçemin

kulağı en yiğit şarkılarla delik

korkak bir merakla değil yıldızlı karanlığı

vivaldi’yi dinler gibi okuyup anlıyacak

ve belki de sütdişleri sürerken balaban bir bursa şef-

[talisine

ay’dan kendi sesini dinliyecek

vahşi bir çiçek gibi açılmış gözleriyle



ben ki yalınayak bastım kızgın dişlerine açlığın

iri bir çizme gibi balkanlar’a basarken faşizm

dağlarda silâh atmayı sevdim

ben ki silâh taşıdım gizli gizli

dünyanın bütün devrimlerine

boşuna dönmüyor bu rotatifler

boşuna bağırmıyor bu kara

boşuna dinlemiyor bu korku kapımızı

anamın aksütü gibi biliyorum ki

doyumsuz günlere doğacak temmuz

doyumsuz günler görecek

hani şu hep andıkça sızlatan yüreğimizi

hani şu hep dalıp dalıp gittiğimiz andıkça

beklediğimiz beklediğimiz beklediğimiz

ve tam görecekken göçüp gittiğimiz günler

[gibi günler

ama mutlaka



karataşın göbeğinde aşk

karataşın göbeğinde barış

karataş çatladıçatlıyacak

ben direndim yorulmadım

o yorulup yıkılmıyacak



vurun kanatlarınızı karanlığa kuşlarım

geçin sıcak ırmakları kuşlarım

kızılırmak kızılırmak akın kuşlarım



Şiir: Kızılırmak

Ankara/Temmuz 1965